Komisja Europejska przedstawiła dzisiaj pakiet wniosków legislacyjnych mających wzmocnić gwarancje procesowe dla obywateli w postępowaniu karnym. Celem jest zagwarantowanie prawa do sprawiedliwego procesu wszystkim obywatelom, niezależnie od ich miejsca pobytu na terenie Unii.

Przedstawione dziś propozycje mają zapewnić poszanowanie zasady domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie; przewidują specjalne gwarancje dla dzieci w postępowaniach karnych; mają również zagwarantować podejrzanym i oskarżonym dostęp do tymczasowej pomocy prawnej na wczesnym etapie postępowania, w szczególności w przypadku osób objętych europejskim nakazem aresztowania.

To kolejne ważne wnioski legislacyjne dotyczące praw procesowych, które uzupełniają zbiór trzech dyrektyw uzgodnionych od 2010 r.: dyrektywy w sprawie tłumaczenia pisemnego i ustnego (IP/13/995), o prawie do informacji (IP/12/575) oraz o prawie do kontaktu z adwokatem (IP/13/921). Promują one zasadę równości stron i zapewniają im ochronę w postaci rzetelnego procesu sądowego. Ich przyjęcie przyczyni się do zwiększenia wzajemnego zaufania do systemów sądowniczych poszczególnych państw członkowskich, a w konsekwencji – do sprawniejszego funkcjonowania europejskiej przestrzeni sprawiedliwości.

„Nie wystarczy, by sprawiedliwości stało się zadość – ludzie muszą to jeszcze zobaczyć. Obejmując stanowisko unijnej komisarz ds. sprawiedliwości w 2010 r., obiecałam zmianę kierunku polityki w tej dziedzinie. Przed tą datą Temida trzymała dwa miecze, nie miała jednak wagi. Od tego czasu Komisja podjęła działania mające wprowadzić równowagę do polityki sprawiedliwości dzięki wzmocnieniu praw i wolności naszych obywateli. Komisja Europejska dotrzymała swoich obietnic: wprowadzamy szereg praw procesowych, z których będą mogli korzystać obywatele w całej Unii Europejskiej. Budujemy prawdziwie sprawiedliwą Europę”, powiedziała wiceprzewodnicząca Komisji Viviane Reading, komisarz UE ds. sprawiedliwości. „Dzięki dzisiejszym propozycjom obywatele będą mieli odpowiedni dostęp do pomocy prawnej – w szczególności ci, którzy wymagają szczególnego traktowania, dzieci podejrzane o popełnienie przestępstwa uzyskają specjalne gwarancje, a kluczowa zasada domniemanej niewinności będzie skutecznie stosowana we wszystkich państwach członkowskich. Obywatele mogą oczekiwać, że poziom ochrony w innych państwach UE będzie podobny do tego, jaki gwarantowany jest w ich kraju ojczystym”.

Przyjęty dzisiaj pakiet obejmuje pięć wniosków legislacyjnych. Są to:

1. Dyrektywa mającą na celu wzmocnienie zasady domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym: Dyrektywa ta ma zagwarantować poszanowanie zasady domniemanej niewinności w odniesieniu do wszystkich obywateli podejrzanych lub oskarżonych przez policję lub organy sądowe dzięki następującym zasadom: 1) nie można wnioskować o winie, w oficjalnej decyzji lub oświadczeniu, przed ostatecznym skazaniem; 2) ciężar dowodu spoczywa na prokuraturze i wszelkie wątpliwości są interpretowane na korzyść osoby podejrzanej lub oskarżonej; 3) szanuje się prawo do odmowy zeznań i prawa tego nie można wykorzystać do skazania podejrzanego; 4) oskarżony ma prawo uczestniczyć w rozprawie (więcej szczegółowych informacji w załączniku).
2. Dyrektywa dotycząca specjalnych gwarancji dla dzieci podejrzanych lub oskarżonych o przestępstwo: Dzieci wymagają szczególnego traktowania ze względu na swój wiek. Będą miały zatem obowiązkowy kontakt z adwokatem na wszystkich etapach postępowania. Oznacza to, że nie będą mogły się zrzec prawa do adwokata, ponieważ istnieje duże ryzyko, że w przypadku zrzeczenia się tego prawa nie będą rozumiały konsekwencji swoich działań. Dzieci będą również korzystać z innych gwarancji, m.in. będą niezwłocznie informowanie o przysługujących im prawach, będą im towarzyszyć rodzice (lub inne właściwe osoby), nie będą przesłuchiwane publicznie, będą uprawnione do badań lekarskich, a w przypadku pozbawienia wolności - nie będą osadzane razem z dorosłymi więźniami.
3. Dyrektywa dotycząca prawa do tymczasowej pomocy prawnej dla podejrzanych lub oskarżonych oraz osób zatrzymanych na podstawie europejskiego nakazu aresztowania: Dyrektywa ta ma zapewnić podejrzanym dostęp do pomocy prawnej na wczesnym etapie postępowania karnego (w przypadku, gdy oskarżeni znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji, zwłaszcza w sytuacji pozbawienia wolności). Zagwarantuje ona również pomoc prawną osobom zatrzymanym na podstawie europejskiego nakazu aresztowania (szczegółowe informacje w załączniku).

Wyżej wymienionym wnioskom legislacyjnym towarzyszą dwa zalecenia Komisji skierowane do państw członkowskich.

4. Zalecenie w sprawie gwarancji procesowych dla osób wymagających szczególnego traktowania podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym: Zalecenie to ma pomóc w prawidłowym rozpoznawaniu osób wymagających szczególnego traktowania (np. osób niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo) i uwzględnieniu w postępowaniu karnym ich szczególnych potrzeb. Zasada równości stron nie jest respektowana, jeśli obywatel nie rozumie postępowania, ani konsekwencji działań, np. złożenia zeznania. W zaleceniu proponuje się, by osoby wymagające szczególnego traktowania mogły korzystać ze specjalnych gwarancji takich jak: obowiązkowy kontakt z adwokatem, pomoc właściwej osoby trzeciej oraz pomoc medyczna.
5. Zalecenie dotyczące prawa do pomocy prawnej osób podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym: W zaleceniu tym wskazano czynniki, jakie należy wziąć pod uwagę przy ocenie tego, czy danej osobie przysługuje prawo do pomocy prawnej. Zalecenie to ma zapewnić dobrą jakość i skuteczność służb świadczących pomoc prawną i administracji.

Kontekst

Każdego roku w Unii Europejskiej prowadzonych jest ponad 9 milionów postępowań karnych. W dniu 9 marca 2010 r. Komisja Europejska podjęła pierwszy krok, będący częścią całej serii środków, zmierzający do ustanowienia wspólnych standardów unijnych we wszystkich postępowaniach karnych. Komisja zaproponowała przepisy, które zobowiązywałyby państwa UE do zapewnienia podejrzanym pełnego zakresu usług związanych z tłumaczeniem ustnym i pisemnym (IP/10/249, MEMO/10/70). Wniosek w tej sprawie został przyjęty w rekordowym czasie dziewięciu miesięcy przez Parlament Europejski i państwa członkowskie w Radzie (IP/10/1305). Państwa członkowskie UE miały trzy lata na przyjęcie tych przepisów, a nie jak zwykle dwa. Miało to zapewnić władzom czas na wprowadzenie przetłumaczonych informacji (IP/13/995).

Dyrektywa w sprawie prawa do tłumaczenia pisemnego i tłumaczenia ustnego w postępowaniu karnym gwarantuje obywatelom prawo do bycia przesłuchiwanym, uczestniczenia w rozprawach oraz uzyskiwania porady prawnej w języku ojczystym na każdym etapie postępowania karnego, we wszystkich sądach UE.

W 2012 r. przyjęto kolejną dyrektywę, tym razem dotyczącą prawa do informacji w postępowaniu karnym (zob. IP/12/575), a w 2013 r. - dyrektywę o prawie dostępu do adwokata oraz prawie do powiadomienia osoby trzeciej i organów konsularnych w przypadku zatrzymania (IP/13/921). Dzisiejsze propozycje Komisji są kontynuacją harmonogramu działań dotyczących wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych – zgodnie z tym, co przewidziano w programie sztokholmskim.

Bez wspólnych minimalnych standardów gwarantujących rzetelne postępowanie organy sądowe będą niechętnie przekazywały podejrzanych do innego kraju, w którym miałby odbyć się proces. Może to spowodować, że środki stosowane przez UE w celu zwalczania przestępczości, takie jak europejski nakaz aresztowania, nie będą w pełni stosowane.

Załączniki do pobrania znajdują się tutaj.

Szczegółowe informacje

• Najczęściej zadawane pytania: MEMO/13/1046
• Informacje prasowe: prawa procesowe
• Komisja Europejska – prawo do rzetelnego procesu sądowego
• Strona internetowa wiceprzewodniczącej Komisji Viviane Reding
• Wiceprzewodnicząca Viviane Reding na Twitterze: @VivianeRedingEU