Europe Direct Poznań

Data publikacji: 07.02.2018

Bezpieczeństwo dostaw energii - mechanizm zdolności wytwórczych

Na mocy unijnych zasad pomocy państwa Komisja Europejska zatwierdziła mechanizmy zdolności wytwórczych w Belgii, Francji, Niemczech, Grecji, we Włoszech i w Polsce. Zdaniem Komisji przyczynią się one do zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw energii, zapewniając jednocześnie ochronę konkurencji na jednolitym rynku.

Komisarz Margrethe Vestager, odpowiedzialna za politykę konkurencji, stwierdziła: Mechanizmy zdolności wytwórczych mogą pomóc w zapewnieniu bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej, lecz muszą być zaprojektowane w taki sposób, by uniknąć zakłóceń konkurencji na rynkach energii. Cieszę się, że dzięki bliskiej współpracy z organami krajowymi udało się nam dziś zatwierdzić dobrze zaprojektowane mechanizmy zdolności wytwórczych w sześciu państwach członkowskich UE. Będą one sprzyjać konkurencji między potencjalnymi dostawcami zdolności wytwórczych z korzyścią dla konsumentów i europejskiego rynku energii.

Ważnym zadaniem mechanizmów zdolności wytwórczych jest zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej. Jeśli nie są one jednak właściwie zaprojektowane, mogą powodować wzrost cen energii elektrycznej dla konsumentów, prowadzić do nadmiernych korzyści dla niektórych dostawców energii lub utrudniać transgraniczny przepływ energii elektrycznej w UE. Z tego powodu Komisja, w ścisłej współpracy z właściwymi organami krajowymi, dokonała oceny sześciu mechanizmów w Belgii, Francji, Niemczech, Grecji, we Włoszech i w Polsce, aby upewnić się, czy spełniają one surowe kryteria przewidziane na mocy unijnych zasad pomocy państwa, w tym zwłaszcza w wytycznych Komisji z 2014 r. w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią. W tym kontekście Komisja wzięła również pod uwagę informacje pochodzące z przeprowadzonego w 2016 r. badania sektorowego dotyczącego mechanizmów zdolności wytwórczych. Dzisiejsze decyzje stanowią uzupełnienie strategii UE na rzecz unii energetycznej, która ma zagwarantować bezpieczną, zrównoważoną energię po konkurencyjnych cenach w Europie.

Nawet jeśli mechanizmy zdolności wytwórczych są dobrze zaprojektowane, nie są w stanie zastąpić reform rynku energii elektrycznej na szczeblu krajowym i europejskim. W związku z tym równolegle prowadzone są ważne prace legislacyjne, które mają na celu wyeliminowanie niedoskonałości rynku i błędów regulacyjnych osłabiających zachęty dla dostawców energii do inwestowania w zdolności wytwórcze i do utrzymania bezpieczeństwa dostaw. Opracowany przez Komisję pakiet „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków" z listopada 2016 r., który ma kluczowe znaczenie w kontekście wywiązania się przez UE z zobowiązań wynikających z porozumienia klimatycznego z Paryża, jest obecnie omawiany przez współprawodawców europejskich. W pakiecie tym przewidziano nową strukturę rynku, która ma stworzyć właściwe zachęty inwestycyjne i umożliwić dalszy rozwój technologii odnawialnych źródeł energii w sektorze energii elektrycznej. Po przyjęciu pakietu państwa członkowskie będą musiały dostosować wszystkie istniejące środki pomocy państwa do przyszłego prawodawstwa.

Zatwierdzone dziś mechanizmy zdolności wytwórczych

Sześcioma zatwierdzonymi dziś mechanizmami zdolności wytwórczych objęta jest ponad połowa ludności UE. Obejmują one szereg różnego rodzaju rozwiązań uwzględniających szczególne potrzeby danego państwa członkowskiego, a mianowicie rezerwy strategiczne, mechanizmy ogólnorynkowe oraz środki wspierające regulację zapotrzebowania.

Rezerwy strategiczne

W przypadku Belgii i Niemiec Komisja zezwoliła na utrzymywanie rezerw strategicznych. Rezerwy takie pozwalają wyłączyć z rynku energii elektrycznej określone zdolności wytwórcze, które można wykorzystać jedynie w sytuacjach wyjątkowych. Rezerwy mogą być konieczne w celu zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw w sytuacji, gdy rynki energii elektrycznej są w trakcie przemian i reform, i mają stanowić zabezpieczenie przed ryzykiem poważnego kryzysu w dostawach energii w takich okresach przejściowych.

Zarówno Belgia, jak i Niemcy w jasny sposób wskazały i skwantyfikowały zagrożenia dla bezpieczeństwa dostaw, do zminimalizowania których mają przyczyniać się rezerwy. W Belgii rezerwy są konieczne w celu złagodzenia ryzyka niedoboru dostaw, które wynika z tego, że kraj ten w dużym stopniu polega na starzejących się elektrowniach jądrowych, w tym również w przypadku importu energii elektrycznej. W Niemczech z kolei rezerwy są potrzebne do zagwarantowania bezpieczeństwa dostaw w okresie trwającej obecnie reformy niemieckiego rynku energii elektrycznej oraz w celu umożliwienia pomyślnego wycofania się z wytwarzania energii jądrowej.

W obydwu przypadkach rezerwy mają charakter przejściowy i zostaną zlikwidowane, jak tylko rozwiązane zostaną odnośne kwestie problematyczne na rynku energii. Ponadto rezerwy strategiczne są zapewniane w drodze regularnych, konkurencyjnych przetargów otwartych dla wszelkiego rodzaju dostawców zdolności wytwórczych, w tym dla podmiotów zapewniających regulację zapotrzebowania, co pozwala zagwarantować skuteczną konkurencję i ograniczyć koszty.

Na tej podstawie Komisja uznała, że w obu przypadkach rezerwy są zgodne z unijnymi zasadami pomocy państwa.

Ogólnorynkowe mechanizmy zdolności wytwórczych

W przypadku Włoch i Polski Komisja zezwoliła na stosowanie ogólnorynkowych mechanizmów zdolności wytwórczych, które mogą być konieczne w przypadku, gdy na rynkach energii elektrycznej występują strukturalne problemy dotyczące bezpieczeństwa dostaw. W ramach ogólnorynkowego mechanizmu zdolności wytwórczych dostawcy mogą uzyskać płatności za gotowość do wytworzenia energii elektrycznej lub, w przypadku podmiotów zapewniających regulację zapotrzebowania, za gotowość do zmniejszenia zużycia energii.

Zarówno Włochy, jak i Polska w jasny sposób wskazały i skwantyfikowały zagrożenia dla bezpieczeństwa dostaw, biorąc również pod uwagę ewentualny import energii z krajów sąsiadujących. Włochy wskazały na ryzyko, że znaczna część zdolności wytwórczych może zniknąć z rynku, a także podkreśliły, że istnieje niewielkie prawdopodobieństwo, by miało dojść do nowych inwestycji w tym obszarze, ponieważ inwestorzy nie są w stanie osiągnąć wystarczających dochodów ze sprzedaży energii elektrycznej. Podobnie Polska wykazała, że na rynku energii elektrycznej występują niedoskonałości, które sprawiają, że ceny nie zapewniają odpowiednich zachęt dla wytwórców energii do utrzymania istniejących mocy na rynku lub do inwestowania w nowe zdolności wytwórcze.

Zarówno we Włoszech, jak i w Polsce mechanizmy są otwarte dla wszelkiego rodzaju dostawców zdolności wytwórczych, w tym dla podmiotów zapewniających regulację zapotrzebowania, jak i dla dostawców mocy nowych i już istniejących, krajowych i zagranicznych. Ponadto regularnie przeprowadzane, konkurencyjne aukcje na zakontraktowanie mocy wytwórczych pozwolą ograniczyć koszty dla konsumentów. Jednocześnie zarówno Włochy, jak i Polska zobowiązały się do wdrożenia reform dotyczących funkcjonowania rynku energii elektrycznej.

Na tej podstawie Komisja uznała, że obydwa mechanizmy są zgodne z unijnymi zasadami pomocy państwa. Podjęła ona tę decyzję po zatwierdzeniu, na podstawie tych samych kryteriów, ogólnorynkowych mechanizmów zdolności wytwórczych w Wielkiej Brytanii, we Francji oraz na wspólnym rynku irlandzkim obejmującym całą wyspę.

Mechanizmy regulacji zapotrzebowania

W przypadku Francji i Grecji Komisja zezwoliła na stosowanie mechanizmów wspierających regulację zapotrzebowania. W ramach takich mechanizmów klienci otrzymują zapłatę za zmniejszenie zużycia energii elektrycznej w godzinach, kiedy jej dostępne ilości są ograniczone. Zaletą takich systemów jest to, że podmioty zapewniające regulację zapotrzebowania mogą być w stanie podjąć działania szybciej niż producenci energii elektrycznej. Ponadto ograniczenie zużycia energii jest zasadniczo bardziej przyjazne dla środowiska niż generowanie dodatkowej energii, a dzięki tym mechanizmom może się okazać, że nie będzie potrzeby budowania dodatkowych elektrowni.

Francja wykazała, że system ten jest niezbędny w celu wzmocnienia sektora usług regulacji zapotrzebowania, zważywszy że w kraju tym w okresach niskich temperatur może dochodzić do skrajnego wzrostu zapotrzebowania na energię. W przypadku Grecji z kolei istniejący mechanizm w znacznym stopniu przyczynił się do opanowania trudnej sytuacji na rynku energii elektrycznej podczas fal mrozów w grudniu 2016 r. i w styczniu 2017 r. i może być stosowany dalej w najbliższej przyszłości.

Obydwa mechanizmy mają charakter tymczasowy, a wsparcie będzie zapewniane w drodze regularnych, konkurencyjnych przetargów, tak aby ograniczyć koszty.

Na tej podstawie Komisja uznała, że mechanizmy te są zgodne z unijnymi zasadami pomocy państwa. Podjęła ona tę decyzję po zatwierdzeniu, na podstawie tych samych kryteriów, systemu wsparcia podmiotów zapewniających regulację zapotrzebowania w Niemczech w 2016 r.

Kontekst

Aby uzyskać szczegółowe informacje na temat każdego z zatwierdzonych dziś mechanizmów zdolności wytwórczych, zapraszamy do lektury noty informacyjnej.

Przeprowadzone w 2016 r. przez Komisję badanie sektorowe mechanizmów zdolności wytwórczych stanowiło podstawę do nawiązania przez Komisję ścisłej współpracy z państwami członkowskimi UE w celu zapewnienia, by mechanizmy te były dobrze zaprojektowane i adekwatne do potrzeb.

W sprawozdaniu z badania sektorowego potwierdzono, że mechanizmy tego rodzaju mogą być niezbędne w przypadku, gdy niedoskonałości rynku lub błędy regulacyjne blokują sygnały cenowe konieczne do utrzymania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa dostaw energii. Ze sprawozdania wynika jednak jasno, że unijne zasady pomocy państwa są ważnym narzędziem zapewniającym, by mechanizmy te nie stanowiły tylnej furtki do dotowania określonych technologii bądź innych rozwiązań prowadzących do nieuzasadnionych zakłóceń konkurencji lub by nie prowadziły do zbyt wysokich kosztów dla konsumentów.

W badaniu sektorowym wskazano w szczególności na to, że przed wprowadzeniem mechanizmów zdolności wytwórczych państwa członkowskie powinny najpierw przeprowadzić konieczne reformy rynku, a mechanizmy te powinny:

opierać się na dogłębnej ocenie potrzeb wykraczającej poza granice państwowe;
zapewniać wsparcie w drodze konkurencyjnych przetargów otwartych dla wszelkiego rodzaju dostawców zdolności wytwórczych, ponieważ przyczynia się to do zachowania konkurencji między dostawcami i obniża koszty ponoszone przez konsumentów;
dzięki odpowiedniemu zaprojektowaniu ograniczać przypadki zakłóceń konkurencji;
ograniczać ingerencję w proces kształtowania się cen na rynkach energii; oraz
mieć ograniczony wpływ na handel transgraniczny poprzez umożliwienie udziału dostawców zdolności wytwórczych z innych państw członkowskich.

Zatwierdzenie przez Komisję mechanizmów zdolności wytwórczych zgodnie z unijnymi zasadami pomocy państwa pozostaje bez uszczerbku dla konieczności zapewnienia ich zgodności z przyszłym prawodawstwem sektorowym UE z chwilą jego wejścia w życie, w tym z rozporządzeniem w sprawie energii elektrycznej, które stanowi przedmiot toczącej się obecnie procedury ustawodawczej (zob. również COM/2016/0861 final).

Jawna wersja tych decyzji zostanie opublikowana pod numerem sprawy SA.48648 (Belgia), SA.45852 (Niemcy), SA.42011 (Włochy), SA.46100 (Polska), SA.48490 (Francja) i SA.48780 (Grecja) w rejestrze pomocy państwa na stronie internetowej Komisji dotyczącej konkurencji po wyjaśnieniu wszelkich kwestii związanych z poufnością. Wykaz nowych decyzji dotyczących pomocy państwa opublikowanych w internecie i Dzienniku Urzędowym zamieszczany jest w cotygodniowym biuletynie internetowym dotyczącym pomocy państwa (State Aid Weekly e-News).