Pomimo zobowiązań państw członkowskich do wspierania edukacji integracyjnej dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i niepełnosprawni dorośli wciąż nie mają odpowiedniego dostępu do edukacji.

Tak wynika ze sprawozdania opublikowanego dziś przez Komisję Europejską. Wiele z takich osób trafia do odrębnych placówek, a te, które uczą się w zwykłych szkołach, często nie uzyskują wystarczającego wsparcia. W sprawozdaniu wezwano państwa członkowskie do zwiększenia starań mających na celu rozwój systemów edukacji integracyjnej oraz do usunięcia barier, które napotykają grupy znajdujące się w trudnej sytuacji, jeżeli chodzi o udział oraz wyniki w kształceniu, szkoleniu zawodowym i na rynku pracy.

„Musimy zwiększyć wysiłki w celu zapewnienia odpowiedniego finansowania polityki edukacji integracyjnej, jeżeli chcemy poprawić warunki życia dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i dorosłych osób niepełnosprawnych. Nadszedł czas, aby wywiązać się z podjętych zobowiązań. Edukacja integracyjna nie jest dodatkiem dla chętnych, ale koniecznością. Osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji muszą być priorytetem naszych działań, których celem jest lepsze życie dla wszystkich”, powiedziała Androulla Vassiliou, europejska komisarz ds. edukacji, kultury, wielojęzyczności i młodzieży. 

Około 45 milionów obywateli UE w wieku produkcyjnym to osoby niepełnosprawne, a 15 mln dzieci ma specjalne potrzeby edukacyjne.Ze sprawozdania wynika, że w niektórych przypadkach osoby takie są w ogóle pozbawione możliwości kształcenia i zatrudnienia. Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych często opuszczają szkołę z niewielkimi kwalifikacjami lub bez żadnych kwalifikacji, a następnie przechodzą specjalne szkolenia, które niejednokrotnie zmniejszają ich perspektywy zatrudnienia zamiast je zwiększać. W sprawozdaniu czytamy, że osoby niepełnosprawne albo posiadające specjalne potrzeby edukacyjne znacznie częściej są bezrobotne lub nieaktywne zawodowo, a te, które stosunkowo dobrze radzą sobie na rynku pracy, często zarabiają mniej niż pełnosprawne osoby na takich samych stanowiskach.

We wszystkich państwach członkowskich w szkołach specjalnych nieproporcjonalnie dużo jest dzieci będących w trudnej sytuacji (zwłaszcza chłopców), pochodzenia romskiego i wywodzących się z innych mniejszości etnicznych oraz ze środowisk w niekorzystnej sytuacji społecznej i ekonomicznej.W sprawozdaniu podniesiono kwestię tego, czy systemy edukacji specjalnej nie zwiększają izolacji uczniów, którzy i tak są już społecznie zmarginalizowani i czy nie ograniczają ich szans w życiu zamiast je zwiększać. Badania sugerują, że takie dzieci mogłyby uczyć się w zwykłych szkołach, gdyby bardziej inwestowano w rozwijanie ich umiejętności językowych i wykazywano większą wrażliwość na różnice kulturowe.

W sprawozdaniu podkreślono również duże zróżnicowanie między państwami członkowskimi co do sposobu identyfikowania dzieci o specjalnych potrzebach, a także umieszczania ich w zwykłych szkołach lub szkołach specjalnych. Na przykład we Flandrii (Belgia) 5,2 proc. uczniów o specjalnych potrzebach uczy się w szkołach specjalnych, podczas gdy we Włoszech odsetek ten wynosi jedynie 0,01 proc. Ze sprawozdania wynika, że należy zrobić więcej w celu zharmonizowania definicji i poprawy gromadzenia danych, aby państwa mogły bardziej skutecznie porównywać swoje podejścia i uczyć się ze swoich doświadczeń.

Kontekst

Sprawozdanie pt. „Edukacja a niepełnosprawność/specjalne potrzeby – polityka i praktyki w UE w dziedzinie kształcenia, szkolenia i zatrudnienia uczniów niepełnosprawnych i mających specjalne potrzeby edukacyjne”, zostało opracowane dla Komisji Europejskiej przez niezależną sieć ekspertów w dziedzinie nauk społecznych w zakresie kształcenia i szkolenia (NESSE).

Inne ważne wnioski ze sprawozdania 

• Podczas gdy nauka osób głęboko upośledzonych w zwykłych szkołach może być utrudniona, a ich potrzebom lepiej może służyć odrębne otoczenie, istnieje coraz więcej dowodów na to, że bardzo duża liczba uczniów niepełnosprawnych lub o specjalnych potrzebach edukacyjnych może uczyć się w zwykłych szkołach oraz że wysokiej jakości edukacja integracyjna przynosi korzyści wszystkim uczniom.
• Chociaż dążenie do coraz bardziej integracyjnych systemów edukacji ma kluczowe znaczenie, kształcenie nauczycieli i ich doskonalenie zawodowe nie zawsze jest ukierunkowane na wymiar integracyjny.
• Aby integracja działała w praktyce, kluczową rolę oprócz nauczycieli odgrywają nauczyciele wspomagający i asystenci nauczycieli.
• W niektórych państwach europejskich programy nauczania są ustandaryzowane i nieelastyczne, co utrudnia integrację dzieci niepełnosprawnych. Zasady powtarzania klas również utrudniają realizację zasad integracji.

• Osoby niepełnosprawne podejmują studia wyższe rzadziej niż osoby w pełni sprawne.
• Osoby niepełnosprawne, które posiadają wyższe wykształcenie, wciąż doświadczają trudności na rynku pracy, ale i tak mają znacznie większe szanse na zatrudnienie niż osoby niepełnosprawne o niższych kwalifikacjach.
• Brakuje ogólnoeuropejskich danych porównawczych na temat liczby niepełnosprawnych studentów wyższych uczelni, rodzaju niepełnosprawności oraz wyników tych osób w nauce.
• Nie ma też aktualnych i wiarygodnych danych dotyczących liczby osób niepełnosprawnych zatrudnionych w poszczególnych państwach UE.
• Renty inwalidzkie zmniejszają ryzyko ubóstwa i wykluczenia społecznego, ale prawdopodobnie będą ograniczane z uwagi na obecne cięcia wydatków publicznych w całej Europie.
• Model elastycznego rynku pracy i bezpieczeństwa socjalnego (flexicurity) pomaga umożliwić osobom niepełnosprawnym pracę w niepełnym wymiarze godzin bez utraty wszystkich świadczeń.
• W Europie istnieją znaczne rozbieżności w zakresie polityki dotyczącej osób niepełnosprawnych i zatrudnienia, przy czym większość państw przyjmuje podobne środki wspierania zatrudnienia. Programy wspierania zatrudnienia i programy rehabilitacji zawodowej różnią się jednak pod względem skuteczności w ułatwianiu osobom niepełnosprawnym wchodzenia na rynek pracy lub pomaganiu w utrzymaniu zatrudnienia osobom, które stały się niepełnosprawne, już pracując. 
 

Istnieje już szereg inicjatyw UE mających na celu poprawę jakości nauczania osób o specjalnych potrzebach:  

• W unijnych strategicznych ramach europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia (ET 2020)zachęcono państwa członkowskie do zapewnienia skutecznej integracji wszystkich osób uczących się, w tym osób o specjalnych potrzebach.W swoich konkluzjach w sprawie społecznego wymiaru kształcenia i szkolenia z maja 2010 r. Rada ponowiła ten apel.
• W ostatnim kwartale 2012 r. Komisja opublikuje dokument roboczy poświęcony równości szans w kształceniu i szkoleniu. Będzie on obejmował rozdział dotyczący edukacji integracyjnej z przykładami skutecznej polityki i najlepszych praktyk.
• Komisja Europejska wspiera finansowo Europejską Agencję ds. Rozwoju Szkolnictwa Specjalnego. Praca agencji zwiększa wiedzę na temat edukacji integracyjnej i promuje transgraniczną współpracę i wymianę wiedzy w tej dziedzinie.

Informacje dodatkowe

Pełne sprawozdanie:

Komisja Europejska: Kształcenie i szkolenie

Strona internetowa Androulli Vassiliou

Czytaj wpisy Androulli Vassiliou na Twitterze: @VassiliouEU