Unia Europejska musi przemyśleć swoje działania na rzecz poprawy umiejętności czytania i pisania – tak twierdzi grupa ekspertów wysokiego szczebla powołana przez europejską komisarz Androullę Vassiliou do zajęcia się tą kwestią.

Co piąty 15-latek w Europie, podobnie jak prawie 75 mln dorosłych, ma braki w podstawowych umiejętnościach czytania i pisania, co utrudnia im znalezienie pracy i zwiększa ryzyko ubóstwa i wykluczenia społecznego. Przewodnicząca grupy ekspertów, JKW Laurentien, księżna Niderlandów, od dawna działająca na rzecz alfabetyzacji, nazywa raport „sygnałem ostrzegawczym i wezwaniem do walki z kryzysem, który dotyka każde państwo w Europie”.
80-stronicowe sprawozdanie zawiera zestaw zaleceń, poczynając od rad dla rodziców, aby wyrabiali w dzieciach nawyk czytania dla przyjemności, po propozycję lokowania bibliotek w niekonwencjonalnych miejscach, takich jak centra handlowe. W sprawozdaniu zwraca się też uwagę na potrzebę przyciągnięcia do zawodu nauczyciela większej liczby mężczyzn, aby stanowili wzór dla chłopców, którzy czytają znacznie mniej niż dziewczęta. W sprawozdaniu znajdują się również zalecenia skierowane do konkretnych grup wiekowych. Grupa ekspertów postuluje dostęp do bezpłatnej i wysokiej jakości wczesnej edukacji i opieki dla wszystkich dzieci, wprowadzenie większej liczby specjalistów od nauki czytania w szkołach podstawowych, zmianę w postrzeganiu dysleksji (utrzymując, że prawie każde dziecko może nauczyć się czytać, jeśli będzie miało odpowiednie wsparcie) oraz urozmaicenie możliwości nauki dla dorosłych, zwłaszcza w miejscu pracy.
Androulla Vassiliou, komisarz ds. edukacji, kultury, wielojęzyczności i młodzieży, powiedziała: „Żyjemy w świecie paradoksu: Mimo, iż w kontekście naszego cyfrowego świata czytanie i pisanie są ważniejsze i bardziej przydatne niż dawniej, to nasze umiejętności w tym zakresie są niewystarczające. Musimy jak najszybciej odwrócić tę niepokojącą tendencję. Inwestycje mające na celu poprawę umiejętności czytania i pisania wśród obywateli w każdym wieku są ekonomicznie uzasadnione, ponieważ przynoszą zarówno jednostkom, jak i społeczeństwu namacalne korzyści, sięgające w długoterminowej perspektywie miliardów euro”.
Księżna Laurentien dodała: „Czytanie i pisanie to coś więcej niż zwykła umiejętność. Umiejętność czytania i pisania daje ludziom poczucie własnej wartości i pozwala im funkcjonować i rozwijać się w społeczeństwie jako osoby prywatne, aktywni obywatele, pracownicy lub rodzice. Potrzeba nam jasnych i skoordynowanych krajowych strategii i znacznie większej świadomości w całej Europie, nie tylko w kręgach politycznych i edukacyjnych, ale również w szpitalach, miejscach pracy, a zwłaszcza w rodzinach. Nadszedł czas, aby Europa zwiększyła swoje ambicje i zapewniła każdemu umiejętność czytania i pisania.”
W sprawozdaniu, upublicznionym na konferencji w Nikozji, zorganizowanej przez cypryjską prezydencję UE, przedstawiono przykłady skutecznych projektów na rzecz alfabetyzacji w państwach europejskich oraz wyróżniono osoby, które przezwyciężyły tabu, jakim jest analfabetyzm, i odmieniły swoje życie. Grupa ekspertów chce również w swoim raporcie obalić popularne mity na temat umiejętności czytania i pisania (patrz załącznik 1).
Ministrowie edukacji państw UE określili wspólny cel obniżenia odsetka 15-latków mających braki w umiejętnościach czytania z obecnego poziomu 20 proc. do 15 proc. w roku 2020. Grupa wysokiego szczebla w swoim raporcie zwraca uwagę na znaczną dysproporcję pomiędzy płciami: wśród dziewcząt 13,3 proc. osiąga słabe wyniki w czytaniu, natomiast wśród chłopców – 26,6 proc. Różnica między płciami jest najmniejsza w Niderlandach, Danii i Belgii, a największa na Malcie, w Bułgarii oraz na Litwie (na podstawie statystyk z 2009 r.). W załączniku 2 wyszczególniono ogólny odsetek osób osiągających słabe wyniki w czytaniu w poszczególnych państwach członkowskich, natomiast załącznik 3 przedstawia dysproporcje pomiędzy chłopcami a dziewczętami.
Kontekst: dlaczego umiejętność czytania i pisania jest tak ważna
W sprawozdaniu podkreślono, że umiejętność czytania i pisania jest warunkiem niezbędnym do poprawy jakości życia oraz do promowania wiedzy, innowacji i rozwoju. Zmieniający się charakter pracy, gospodarki i społeczeństwa w ujęciu ogólnym oznacza, że umiejętność czytania i pisania jest w dzisiejszym świecie ważniejsza niż kiedykolwiek przedtem i właśnie dlatego Europa powinna dążyć do osiągnięcia stuprocentowego alfabetyzmu funkcjonalnego wśród wszystkich swoich obywateli.
W sprawozdaniu tak uzasadniono ogromne znaczenie umiejętności czytania i pisania:
Na rynku pracy wymagane są coraz bardziej zaawansowane umiejętności czytania i pisania (ocenia się, że w 2020 r. 35 proc. miejsc pracy będzie wymagało wysokich kwalifikacji, podczas gdy obecnie odsetek ten wynosi 29 proc.).
Zaangażowanie społeczne i obywatelskie jest w cyfrowym świecie bardziej uzależnione od umiejętności czytania i pisania.
Społeczeństwa starzeją się, a ich umiejętności czytania i pisania, w tym umiejętności cyfrowe, wymagają zaktualizowania.
Ubóstwo i braki w umiejętnościach czytania i pisania tworzą błędne koło, w którym jeden element pociąga za sobą drugi.
Rosnąca mobilność i migracja sprawiają, że ludzie coraz częściej uczą się mówić i pisać w wielu językach, łącząc wiele różnych środowisk kulturowych i językowych.
W raporcie znajdują się zalecenia dla każdej grupy wiekowej.
Jeśli chodzi o małe dzieci, najważniejsze jest wprowadzenie przez państwa członkowskie rodzinnych programów alfabetyzacji, które poprawiłyby umiejętności czytania i pisania zarówno rodziców, jak i dzieci. Tego rodzaju programy są bardzo opłacalne. Inwestycje w wysokiej jakości wczesną edukację i opiekę nad dzieckiem to jeden z najlepszych sposobów inwestowania przez państwa w przyszły kapitał ludzki w Europie. Dzieci, które skorzystały z wczesnej edukacji i opieki, lepiej radzą sobie z czytaniem i pisaniem i osiągają lepsze wyniki w szkole. Z badań wynika, że gdyby w Europie udało się osiągnąć wyznaczony na 2020 r. poziom podstawowych umiejętności w zakresie czytania, pisania, matematyki i nauk przyrodniczych (cel to 85 proc. 15-latków), to w okresie życia pokolenia urodzonego w 2010 r. PKB mogłoby wzrosnąć o 21 bilionów euro.
W szkołach podstawowych należy zatrudniać więcej specjalistów od nauki czytania, a uczniowie osiągający słabe wyniki powinni mieć zapewnioną indywidualną pomoc, gdy tylko zajdzie taka potrzeba. Biblioteki szkolne powinny posiadać materiały do czytania, które byłyby atrakcyjne i intelektualnie stymulujące dla wszystkich grup wiekowych, powinno się też zachęcać do korzystania z narzędzi IT i czytania tekstów w formacie elektronicznym w domu i podczas lekcji.
Młodzież potrzebuje bardziej zróżnicowanych lektur, od komiksów po teksty literackie i e-booki, które motywowałyby wszystkich czytelników, a zwłaszcza chłopców. Należy promować współpracę między szkołami a przedsiębiorstwami, aby nauka czytania i pisania znajdowała lepsze przełożenie na realne sytuacje. Należy przełamać tabu związane z problemami w zakresie czytania i pisania u osób dorosłych. Organizacje pozarządowe, media, pracodawcy, organizacje społeczne i sławne osoby grają ważną rolę w rozpowszechnianiu informacji o alfabetyzacji dorosłych i stosowanych w tym celu środkach.
Uczenie się języków: W sprawozdaniu zauważa się, że umiejętność czytania i pisania nabiera wielojęzycznego charakteru i jest coraz częściej związana z migracją z uwagi na zwiększoną mobilność w Europie. W roku 2009 10 proc. 15-latków w UE urodziło się w innym kraju lub miało urodzonych w innym kraju rodziców, podczas gdy w roku 2000 było ich 7 proc. W niektórych państwach, takich, jak Włochy czy Hiszpania, odsetek dzieci imigrantów wzrósł pięciokrotnie od roku 2000 do 2010. Uczenie się języków jest zatem coraz ważniejsze, nie tylko jako narzędzie komunikacji, ale jako środek budowania wzajemnego zrozumienia. Choć słabe wyniki w czytaniu i pisaniu nie są przede wszystkim związane z migracją (przeważająca większość dzieci i dorosłych o niskim poziomie tych umiejętności urodziła się w kraju, w którym żyje), w sprawozdaniu zwraca się uwagę na potrzebę lepszego dostosowania wsparcia w oparciu o zrozumienie potrzeb jednostki w zakresie języka i umiejętności czytania i pisania.
Dalsze działania
Komisarz Vassiliou będzie rozmawiać o wnioskach płynących ze sprawozdania z ministrami edukacji na ich nieformalnym spotkaniu, które odbędzie się w dniach 4-5 października na Cyprze. Dyskusje te będą stanowić podstawę konkluzji Rady w sprawie umiejętności czytania i pisania, w ramach których państwa UE ustalą – zarówno dla siebie, jak i dla Komisji – priorytetowe działania na rzecz skuteczniejszego zwalczania problemów w zakresie umiejętności czytania i pisania.
Dodatkowe informacje
MEMO/12/646
Pełen tekst sprawozdania
Streszczenie (w języku polskim)
Nowa strona Komisji na temat umiejętności czytania i pisania w Europie
Nagranie rozmowy na temat sprawozdania z komisarz Vassiliou i JKW księżną Niderlandów Laurentien
Komisja Europejska: Edukacja i szkolenie
Strona internetowa Androulli Vassiliou
Śledź komisarz Androullę Vassiliou na Twitterze: @VassiliouEU