Jak będzie wyglądać polityka UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w 2020 r.?

To właśnie temu zagadnieniu poświęcona jest rozpoczynająca się dzisiaj konferencja „Assises de la Justice” ‑ która jest organizowana przez Komisję Europejską w dniach 21-22 listopada w Brukseli. Punktem wyjścia do dyskusji jest pakiet pięciu dokumentów konsultacyjnychprzedstawiony przez Komisję. Obejmuje on europejskie prawo cywilne, karne i administracyjne, a także zasadę praworządności i prawa podstawowe w UE. Wspomniane dokumenty przedstawiają idee i pytania dotyczące możliwych działań w obszarze unijnej polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości w najbliższych latach. Celem jest wzmocnienie podwalin, na których opiera się Unia Europejska, i dokończenie tworzenia europejskiej przestrzeni sprawiedliwości w interesie obywateli i przedsiębiorstw Europy.

Ponad 700 uczestników zgłosiło swój udział w tym wydarzeniu, które będzie można oglądać w Internecie oraz śledzić na Twitterze przy użyciu hashtag #EUJustice. W konferencji weźmie udział wielu wysokiej rangi prelegentów, na przykład V. Skouris, przewodniczący Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, R. Badinter, były Minister Sprawiedliwości i były Przewodniczący Rady Konstytucyjnej Republiki Francuskiej, A. Shatter, Minister Sprawiedliwości, Równości i Obrony Irlandii i J. Bernatonis, Minister Sprawiedliwości Republiki Litewskiej. Dzisiaj, przed rozpoczęciem konferencji, Komisja Europejska opublikowała badanie Eurobarometrupt. „Wymiar sprawiedliwości w Unii Europejskiej”.

„Polityka w dziedzinie sprawiedliwości stała się jednym z kluczowych działań Unii Europejskiej na przestrzeni zaledwie kilku lat — porównywalnym z działaniami na rzecz jednolitego rynku w latach 90.Przeszliśmy daleką drogę, ale w zakresie stworzenia prawdziwej europejskiej przestrzeni sprawiedliwości nadal pozostaje wiele do zrobienia",powiedziała wiceprzewodnicząca Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości.„Budowanie mostów między różnymi systemami wymiaru sprawiedliwości oznacza budowanie zaufania.Prawdziwie europejska przestrzeń sprawiedliwości może działać tylko wtedy, gdy istnieje zaufanie do innych systemów wymiaru sprawiedliwości.Komisja Europejska nie jest w stanie podołać sama temu wyzwaniu.Podczas forum Assises de Justice oczekuję dyskusji z ministrami, sędziami i prawnikami.Możemy wspólnie określić kierunek unijnej polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości na najbliższe pięć lat”.

Skuteczny system wymiaru sprawiedliwości w jednym państwie członkowskim jest również ważny dla całej UE: kiedy krajowy sąd stoi na straży prawa UE, działa jak sąd Unii Europejskiej. Na przykład sądy krajowe odgrywają istotną rolę w egzekwowaniu prawa konkurencji i innych przepisów UE mających zasadnicze znaczenie dla jednolitego rynku. Niedociągnięcia w krajowym systemie wymiaru sprawiedliwości są nie tylko problemem dla konkretnego państwa członkowskiego, ale mogą mieć wpływ na funkcjonowanie jednolitego rynku oraz, w bardziej ogólnym ujęciu, na cały system prawny UE, który opiera się na wzajemnym zaufaniu. Opublikowane dzisiaj badanie Eurobarometru pt. „Wymiar sprawiedliwości w Unii Europejskiej” potwierdza ten wniosek:

• Jedynie 22 % respondentów uważa, że odpowiedzialność za krajowe systemy wymiaru sprawiedliwości leży w wyłącznej gestii państw członkowskich, natomiast dwie trzecie pozostałych ankietowanych jest zdania, że funkcjonowanie krajowych systemów sądowych stanowi przedmiot wspólnego europejskiego zainteresowania ze względu na sprawy transgraniczne, zapewnienie skutecznego stosowania prawa UE w całej Unii lub potencjalnie nieprawidłowe funkcjonowanie krajowego systemu sądowego. (zob. załącznik 1).
• Większość ankietowanych (53 %) ma zaufanie do krajowego systemu wymiaru sprawiedliwości, ale poziom zaufania znacząco różni się w zależności od państwa członkowskiego i wynosi od 24 % (Słowenia) do 85 % (Dania i Finlandia) (zob. załącznik 2).
• Większość osób uważa, że między krajowymi systemami sądowymi istnieją duże różnice pod względem jakości (58 %), wydajności (58 %) i niezależności (52 %).
• Główne problemy dotyczące sądów cywilnych i handlowych wiążą się z długością postępowań oraz ich kosztami; odpowiednio 65 % i 48 % respondentów uważa, że problemy w tym zakresie są duże lub bardzo duże (zob. załącznik 3).
• Prawie dziewięciu na dziesięciu ankietowanych (89 %) preferowałaby pozasądowe rozstrzygnięcie sporu, jeżeli dostępne byłyby rozwiązania alternatywne.

Dalsze działania: Opinie zgromadzone podczas konferencji „Assises de la Justice” (zob. porządek dzienny konferencji w załączniku 4)pomogą Komisji w określeniu kierunku polityki UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości po programie sztokholmskim. Zgodnie z zapowiedzią przewodniczącego Barroso zawartą w piśmie skierowanym do przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Martina Schulzaz dnia 11 września 2013 r. Komisja Europejska przedstawi wiosną 2014 r. komunikat w sprawie przyszłych inicjatyw w polityce w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, który zostanie omówiony podczas posiedzenia Rady Europejskiej w czerwcu 2014 r. Opinie zebrane na konferencji będą zatem stanowić wkład w część komunikatu dotyczącą wymiaru sprawiedliwości.

Kontekst

W unijnej polityce w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości dokonano głębokich zmian na przestrzeni ostatnich kilku lat. Dopiero w 2010 r., kiedy mandat uzyskała obecna Komisja Europejska, utworzono urząd komisarza ds. sprawiedliwości. Od tamtej pory Komisja przedstawiła ponad 50 inicjatyw w tej dziedzinie, kładąc podwaliny pod prawdziwie europejską przestrzeń wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa w służbie obywateli europejskich — jeden z głównych celów Unii Europejskiej określonych w traktacie lizbońskim.

W ciągu zaledwie kilku lat podjęto zdecydowane kroki: Nowe przepisy UE w sprawie praw ofiar przestępczości (IP/12/1200) oraz uproszczony system uznawania orzeczeń sądowych (IP/12/1321) usprawniły dostęp do wymiaru sprawiedliwości, natomiast wnioski Komisji w sprawie ochrony danych osobowych mają wzmocnić prawa podstawowe i jednolity rynek cyfrowy (MEMO/13/39). Ponadto inicjatywy takie jak Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości (IP/13/285) jasno pokazały, jak ważne dla wzrostu gospodarczego są skuteczne systemy i polityki w zakresie wymiaru sprawiedliwości.

Obecnie dąży się do podsumowania postępów i określenia głównych wyzwań w nadchodzących latach. W tym celu Komisja organizuje konferencję „Assises de la Justice” w dniach 21-22 listopada. W dwudniowej konferencji wezmą udział sędziowie, prawnicy, naukowcy, decydenci i przedstawiciele biznesu z całej Europy. Również Państwo mogą wziąć udział w debacie na temat mediów społecznych na Twitterze ( hashtag #EUJustice).