Polski turysta zostaje napadnięty i ciężko zraniony podczas podróży do Paryża. Włoski nastolatek zostaje zaatakowany w pobliżu stacji metra w Helsinkach. Szacuje się, że na terytorium całej Unii Europejskiej każdego roku 75 milionów osób może stać się ofiarą przestępstw.

Takie zdarzenia niosą ze sobą druzgocące skutki psychiczne, emocjonalne i finansowe dla ofiar i ich rodzin. Gdy dochodzi do nich za granicą, odmienna kultura, język i prawo mogą powodować zasadnicze problemy. Do kogo ofiary zwracają się o pomoc? Jakie mają prawa? Jedna z zasad leżących u podstaw Unii Europejskiej głosi, że ludzie mają być traktowani bez dyskryminacji we wszystkich państwach UE. Zasada ta została podtrzymana w precedensowej sprawie Cowan przeciwko Trésor public, w której Trybunał Sprawiedliwości orzekł w 1989 r., że ofiary mają prawo do odszkodowania niezależnie od ich narodowości. Wszystkie ofiary, niezależnie od tego, czy zostały napadnięte czy zranione w czasie ataku terrorystycznego, powinny być traktowane z szacunkiem, należy im zapewnić ochronę i wsparcie, powinny mieć również dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Jednak obowiązujące obecnie w Unii przepisy są niejednolite i nie zawsze wychodzą naprzeciw tym podstawowym potrzebom. Dlatego w dniu dzisiejszym Komisja Europejska przedstawia pakiet środków zmierzających do zapewnienia minimalnego poziomu praw, pomocy dla ofiar i ich ochrony w całej Unii, niezależnie od ich pochodzenia lub miejsca zamieszkania. Od dnia wejścia w życie traktatu lizbońskiego UE posiada wyraźne kompetencje, w oparciu o które może wprowadzać przepisy dotyczące praw przysługujących ofiarom przestępstw.

„Nasze systemy sądownictwa karnego koncentrują się na ściganiu przestępców, w efekcie czasem jednak zaniedbują same ofiary. Złożony dzisiaj wniosek Komisji zapewni umieszczenie ofiar przestępstw na pierwszym miejscu” – powiedziała wiceprzewodnicząca Viviane Reding, unijna komisarz ds. sprawiedliwości. „Zważywszy, że co roku ofiarami przestępstw padają miliony ludzi, może to dotknąć każdego obywatela. Ofiary przestępstw potrzebują szacunku, pomocy, ochrony, a także muszą przekonać się, że sprawiedliwość została wymierzona. Dlatego właśnie stawiam ofiary w centrum unijnego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, zapewniając im możliwość polegania na minimalnych prawach i pomocy w każdym zakątku Europy”.

Niezależnie od rodzaju przestępstwa – rozboju, kradzieży, włamania, przemocy, gwałtu, molestowania, przestępstwa na tle nienawiści, ataku terrorystycznego lub handlu ludźmi – wszystkie ofiary mają takie same podstawowe potrzeby: bycia uznanymi i traktowanymi z szacunkiem i godnością, uzyskania ochrony i wsparcia dla ich fizycznej nienaruszalności oraz własności, a także dostępu do wymiaru sprawiedliwości i odszkodowania.

Komisja dołoży starań, aby potrzeby te były lepiej zaspokajane. Dzisiejsze propozycje wzmocnią obowiązujące środki o unijne minimalne standardy, aby ofiary mogły liczyć na taki sam podstawowy poziom praw niezależnie od ich narodowości i miejsca popełnienie przestępstwa w UE.

Proponowana dyrektywa w sprawie minimalnych standardów obowiązujących w odniesieniu do ofiar zagwarantuje we wszystkich 27 państwach, że:

    * ofiary będą traktowane z szacunkiem, a policja, prokuratorzy i sędziowie będą przeszkoleni w zakresie odpowiedniego ich traktowania;
    * ofiary zostaną poinformowane o przysługujących im prawach oraz o sprawie w zrozumiały dla nich sposób;
    * pomoc dla ofiar będzie dostępna w każdym państwie członkowskim;
    * ofiary będą mogły uczestniczyć w postępowaniu, jeśli taka będzie ich wola, i uzyskają pomoc w uczestnictwie w rozprawie;
    * ofiary z grup najbardziej narażonych, jak dzieci, ofiary gwałtów lub osoby niepełnosprawne, będą identyfikowane i obejmowane odpowiednią ochroną;
    * ofiary będą chronione podczas śledztwa w sprawie przestępstwa i postępowania sądowego.

Aby ułatwić ochronę ofiar przemocy przed dalszymi krzywdami ze strony napastnika, Komisja przedstawia również rozporządzenie w sprawie wzajemnego uznawania środków ochrony z zakresu prawa cywilnego. Jego celem jest, aby ofiary przemocy (takiej jak przemoc w rodzinie) mogły – w przypadku podróży lub przeprowadzki do innego państwa UE – w dalszym ciągu polegać na wydanym w stosunku do sprawcy sądowym zakazie zbliżania się lub nakazie ochrony.

Przedstawiony dzisiaj zestaw propozycji stanowi pierwszy krok na drodze do umieszczenia ofiar przestępstw w centralnym miejscu naszych systemów sądownictwa. W nadchodzących latach Komisja podejmie działania zmierzające do wzmocnienia obowiązujących unijnych przepisów dotyczących odszkodowań dla ofiar przestępstw, aby zapewnić im właściwy dostęp do odszkodowań, zwłaszcza jeśli padną ofiarą przestępstwa za granicą. Aby dać ofiarom wypadków drogowych w innym państwie UE szansę dochodzenia odszkodowania, Komisja planuje również rewizję obowiązującego prawodawstwa UE pod kątem kolizji przepisów, aby ofiary mogły również liczyć na to, że dotrzymane zostaną terminy obowiązujące w ich kraju pochodzenia.

Informacje dodatkowe

Każdego roku nawet 15% ludności UE może stać się ofiarą przestępstw na terytorium Unii Europejskiej. Ponadto skutki przestępstwa mogą dotykać o wiele większej grupy, którą stanowią członkowie rodziny ofiar, pomagający swoim najbliższym przetrwać trudny okres, odzyskać zdrowie fizyczne bądź pokonać trudności finansowe wynikające z przestępstwa. Ryzyko zostania ofiarą jest równie wysokie podczas podróży zagranicznych, jak w domu. Biorąc pod uwagę fakt, że Europejczycy podejmują co roku około 1,25 miliardów podróży na terytorium UE w charakterze turystów, niektórzy z pewnością padną ofiarą przestępstwa w innym kraju.

Minimalne zasady dotyczące ofiar stanowią element szerszego celu UE, jakim jest utworzenie europejskiej przestrzeni sprawiedliwości, aby obywatele, niezależnie od tego, w jakim miejscu w UE się znajdują, mogli mieć zaufanie do wymiaru sprawiedliwości, a poziom gwarantowanych im praw był wszędzie taki sam.

Prawa ofiar to także prawa podstawowe, w tym poszanowanie godności ludzkiej, życia prywatnego i rodzinnego oraz własności. Prawa te należy zagwarantować, podobnie jak prawa innych osób biorących udział w postępowaniu karnym, takich jak oskarżeni.

Inną ważną zasadą jest brak dyskryminacji w ocenie praw ofiar. W sprawie Cowan v Trésor public Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że na przykład wypłata odszkodowania nie powinna podlegać ograniczeniu ze względu na narodowość. Sprawa dotyczyła brytyjskiego turysty we Francji, który został okradziony i zraniony, gdy opuszczał stację paryskiego metra. Trybunał uznał, że obywatel Zjednoczonego Królestwa powinien był zostać potraktowany tak samo, jak obywatel francuski pod względem odszkodowania z tytułu doznanych obrażeń, ponieważ jako turyście przysługiwała mu możliwość skorzystania ze swobody świadczenia usług.

Przedstawione dzisiaj nowe środki zmierzające do zwiększenia ochrony ofiar przestępstw, są elementem działań następczych podejmowanych przez Komisję w odpowiedzi na sprawozdanie UE na temat obywatelstwa w 2010 r.

Zob. też: MEMO/11/310.
Więcej informacji

Portal informacyjny Dyrekcji Generalnej ds. Sprawiedliwości: http://ec.europa.eu/justice/news/intro/news_intro_en.htm

Strona internetowa wiceprzewodniczącej Komisji Europejskiej Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości: http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/reding/index_en.htm