Przedmiotem dzisiejszego posiedzenia kolegium komisarzy była aktualna sytuacja w zakresie praworządności w Polsce. Pierwszy wiceprzewodniczący Frans Timmermans przedstawił wyniki intensywnych rozmów na temat Trybunału Konstytucyjnego prowadzonych od 13 stycznia z władzami polskimi.

Kolegium przeanalizowało projekt opinii dotyczącej praworządności zawierającej ustrukturyzowaną i formalną ocenę obecnej sytuacji oraz upoważniło pierwszego wiceprzewodniczącego Fransa Timmermansa do przyjęcia tej opinii do dnia 23 maja, chyba że polskie władze podejmą wcześniej znaczące działania zmierzające do usunięcia zastrzeżeń przedstawionych przez Komisję Europejską.

Praworządność jest jedną ze wspólnych wartości, na których opiera się Unia Europejska. Jest ona zapisana w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Komisja Europejska wraz z Parlamentem Europejskim i Radą odpowiada, zgodnie z Traktatami, za gwarantowanie przestrzegania praworządności jako podstawowej wartości Unii i zapewnienie poszanowania prawa, wartości i zasad UE.

Ostatnie wydarzenia w Polsce dotyczące przede wszystkim Trybunału Konstytucyjnego skłoniły Komisję Europejską do podjęcia dialogu z polskim rządem w celu uzyskania niezbędnych gwarancji pełnego przestrzegania zasady praworządności. Komisja uważa, że dopóki polski Trybunał Konstytucyjny nie jest w stanie całkowicie zagwarantować skutecznego procesu stwierdzania zgodności ustaw z Konstytucją, niemożliwa jest skuteczna kontrola przestrzegania praw podstawowych w przyjmowanych aktach ustawodawczych. Obecne zastrzeżenia Komisji Europejskiej dotyczą następujących kwestii:

• mianowanie sędziów Trybunału Konstytucyjnego i wykonanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 i 9 grudnia 2015 r. dotyczących tych kwestii;

• nowelizacja ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 22 grudnia 2015 r., wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 marca 2016 r. dotyczący tej nowelizacji oraz poszanowanie wyroków wydanych przez Trybunał Konstytucyjny po dniu 9 marca 2016 r.;

• skuteczność procesu stwierdzania zgodności z konstytucją nowych aktów prawnych przyjętych i wprowadzonych w życie w 2016 r., w tym nowej ustawy medialnej.

Kolejne działania

Komisja nadal prowadzi dialog z polskimi władzami w ramach procesu zapewniania praworządności. Jeżeli do dnia 23 maja nie nastąpi żaden znaczący postęp, pierwszy wiceprzewodniczący, zgodnie z otrzymanym od Komisji upoważnieniem, przyjmie omawiany dziś przez komisarzy projekt opinii na temat praworządności. Po przyjęciu opinii i przekazaniu jej polskim władzom mają one dwa tygodnie na udzielenie odpowiedzi. W oparciu o otrzymaną odpowiedź Komisja podejmie konstruktywny dialog z polskim rządem w celu znalezienia rozwiązania dotyczącego kwestii podniesionych w opinii. Jeżeli zastrzeżenia wyrażone przez Komisję w opinii nie zostaną zadowalająco uwzględnione w rozsądnym terminie, Komisja może wydać zalecenie.

Kontekst

W listopadzie 2015 r. Komisja dowiedziała się o toczącej się w Polsce debacie na temat składu Trybunału Konstytucyjnego, jak również skrócenia kadencji obecnego prezesa i wiceprezesa Trybunału. Trybunał Konstytucyjny wydał dwa wyroki w tych sprawach, w dniach 3 i 9 grudnia 2015 r. Ponadto Komisja odnotowała, że w dniu 22 grudnia 2015 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął nowelizację ustawy o Trybunale Konstytucyjnym dotyczącą funkcjonowania Trybunału oraz niezawisłości jego sędziów.

W związku z sytuacją dotyczącą Trybunału Konstytucyjnego w dniu 23 grudnia 2015 r. pierwszy wiceprzewodniczący wystosował pismo do polskich władz z prośbą o dalsze informacje na temat bieżącego rozwoju sytuacji. Zwrócił się on do polskiego rządu o wyjaśnienie, jakie środki rząd zamierza podjąć w odniesieniu do różnych wyroków Trybunału Konstytucyjnego.

Pierwszy wiceprzewodniczący zalecił również w swoim piśmie, aby przed przyjęciem proponowanych zmian do ustawy o TK polski rząd skonsultował się z Komisją Wenecką. W dniu 23 grudnia polski rząd zwrócił się do Komisji Weneckiej o ocenę prawną, jednak w międzyczasie, w dniu 28 grudnia, ustawa została formalnie przyjęta.

W dniu 9 marca 2016 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. jest niezgodna z Konstytucją. W swojej opinii z dnia 11 marca Komisja Wenecka stwierdziła, że nowelizacja z dnia 22 grudnia jest niezgodna z wymogami praworządności. Wyroku z dnia 9 marca, jak również pozostałych wyroków wydanych od tego czasu przez Trybunał Konstytucyjny nie opublikowano w Dzienniku Ustaw.

W dniu 13 stycznia 2016 r. kolegium komisarzy przeprowadziło pierwszą debatę orientacyjną dotyczącą sytuacji w zakresie praworządności w Polsce. Nastąpiła po niej intensywna wymiana korespondencji między Komisją i polskimi władzami. Dnia 5 kwietnia pierwszy wiceprzewodniczący F. Timmermans złożył wizytę w Warszawie i odbył konstruktywne rozmowy z różnymi polskimi partnerami. Po wizycie kontynuowano szeroko zakrojoną wymianę informacji między Komisją i rządem Rzeczypospolitej Polskiej podczas spotkań na różnych szczeblach w celu znalezienia rozwiązania kwestii obecnego dualizmu systemu prawnego w Polsce. Jednak pomimo tych kontaktów nie udało się jak dotąd znaleźć rozwiązania stwierdzonych przez Komisję problemów.

Procedura dotycząca ram praworządności - wprowadzona w dniu 11 marca 2014 r. - obejmuje trzy etapy (zob. również rys. w załączniku 1). Cały proces opiera się na stałym dialogu Komisji z danym państwem członkowskim. O jego wynikach Komisja na bieżąco i dokładnie informuje Parlament Europejski i Radę.

• Ocena Komisji: Komisja zbiera i analizuje wszystkie istotne informacje i ocenia, czy istnieją wyraźne dowody na istnienie systemowego zagrożenia dla praworządności. Jeżeli na podstawie zebranych informacji Komisja uzna, że istnieje systemowe zagrożenie, rozpoczyna dialog z danym państwem członkowskim, wysyłając do niego odpowiednio uzasadnioną „opinię na temat praworządności". Opinia ta jest ostrzeżeniem dla danego państwa członkowskiego oraz daje mu możliwość udzielenia odpowiedzi.

• Zalecenie Komisji: Na drugim etapie, jeżeli kwestia nie została zadowalająco rozstrzygnięta, Komisja może wystosować „zalecenie w sprawie praworządności" skierowane do danego państwa członkowskiego. W takim przypadku Komisja zaleca, aby państwo członkowskie rozwiązało stwierdzone problemy w wyznaczonym terminie i poinformowało ją o działaniach podjętych w tym celu. Zalecenie Komisji jest publikowane.

• Działania podejmowane w następstwie zalecenia Komisji: Na trzecim etapie Komisja monitoruje działania podjęte przez dane państwo członkowskie w odpowiedzi na jej zalecenia. W przypadku niepodjęcia zadowalających działań następczych w wyznaczonym terminie Komisja, Parlament Europejski lub grupa 10 państw członkowskich mogą skorzystać z procedury określonej w art. 7.