Komisja Europejska przedstawiła dziś projekt przepisów, które mają umożliwić Unii Europejskiej skuteczniejszą walkę z dopalaczami – nowymi substancjami psychoaktywnymi stosowanymi zamiast nielegalnych narkotyków takich jak kokaina i ekstazy.

Na podstawie przepisów proponowanych przez Komisję szkodliwe substancje psychoaktywne będą szybko wycofywane z rynku bez uszczerbku dla ich legalnego wykorzystania do celów przemysłowych i handlowych. Wniosek opracowano po ostrzeżeniach Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) oraz Europolu dotyczących skali tego zjawiska, a także po publikacji sprawozdania z 2011 r., w którym stwierdzono, że obecny unijny mechanizm przeciwdziałania problemowi nowych substancji psychoaktywnych wymaga wzmocnienia (IP/11/1236).

Wniosek w sprawie nowych przepisów przedstawiła dziś wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej Viviane Reding wraz z wiceprzewodniczącym Antonio Tajanim oraz komisarzem Tonio Borgiem.

„Dopalacze stanowią coraz większy problem w Europie i zagrażają przede wszystkim młodym ludziom. W sytuacji pozbawionego granic rynku wewnętrznego do rozwiązania tego problemu potrzebne są wspólne przepisy UE” – powiedziała wiceprzewodnicząca Viviane Reding, unijna komisarz ds. sprawiedliwości. „Proponujemy dziś stanowcze unijne prawo dotyczące nowych substancji psychoaktywnych, aby UE mogła działać szybciej i skuteczniej, w tym tymczasowo wycofywać szkodliwe substancje z rynku ze skutkiem natychmiastowym.”

Nowe substancje psychoaktywne stanowią coraz większy problem, w latach 2009-2012 ich liczba w UE potroiła się. W 2013 r., jak dotąd, co tydzień zgłaszano więcej niż jedną nową substancję. Zjawisko to wymaga działania na szczeblu europejskim. Substancje te są coraz łatwiej dostępne przez internet i szybko rozpowszechniane wśród państw członkowskich UE: 80 proc. nowych substancji psychoaktywnych wykrywa się w więcej niż jednym państwie UE.

Najbardziej narażone jest młode pokolenie: Według badania Eurobarometru z 2011 r. na temat stosunku młodzieży do narkotyków 5 % młodych ludzi w UE zażyło taką substancję przynajmniej raz w życiu. Najwięcej takich osób było w Irlandii – 16 %, a następnie w Polsce, na Łotwie i w Wielkiej Brytanii – blisko 10%. Substancje te stanowią duże zagrożenie dla zdrowia publicznego i całego społeczeństwa (zob. załącznik 2).

Zażywanie nowych substancji psychoaktywnych może mieć śmiertelne skutki. Uważa się na przykład, że substancja 5-IT spowodowała zgon 24 osób w czterech państwach UE w okresie zaledwie pięciu miesięcy między kwietniem a sierpniem 2012 r. Substancję 4-MA o działaniu podobnym do amfetaminy wiąże się ze śmiercią 21 osób w czterech państwach UE w latach 2010-2012.

Europa musi działać w sposób skuteczny i zdecydowany. Obecny system wykrywania i zakazywania tych nowych narkotyków, ustanowiony w 2005 r., już nie spełnia oczekiwań. Wniosek Komisji usprawni i przyspieszy unijne działania w zakresie przeciwdziałania nowym substancjom psychoaktywnym, ponieważ zapewni:

• Szybszą procedurę: Obecnie objęcie danej substancji zakazem w UE zajmuje przynajmniej dwa lata. W przyszłości Unia będzie w stanie wprowadzić taki zakaz w ciągu zaledwie 10 miesięcy (zob. załącznik 1). W wyjątkowo poważnych sytuacjach procedura ta zostanie jeszcze bardziej skrócona, ponieważ możliwe będzie również wycofanie substancji z rynku ze skutkiem natychmiastowym na okres jednego roku. Dzięki temu przepisowi dana substancja nie będzie już dostępna dla konsumentów, a w tym czasie przeprowadzona zostanie pełna ocena ryzyka. W obowiązującym teraz systemie nie ma możliwości zastosowania środków tymczasowych i Komisja musi czekać, aż sporządzone zostanie sprawozdanie z pełnej oceny ryzyka, zanim przedstawi wniosek w sprawie ograniczeń dotyczących danej substancji.

• Bardziej proporcjonalny system: Nowy system pozwoli na stosowanie stopniowego podejścia, dzięki któremu substancje, które stwarzają umiarkowane zagrożenie, zostaną objęte ograniczeniami na rynku konsumenckim, natomiast substancje stanowiące duże zagrożenie – pełnymi ograniczeniami rynkowymi. Tylko najbardziej szkodliwe substancje, które stwarzają poważne zagrożenie dla zdrowia konsumentów, zostaną poddane przepisom prawa karnego, jak w przypadku nielegalnych narkotyków. W aktualnym systemie Unia ma tylko dwa rozwiązania do wyboru: niepodejmowanie żadnego działania na poziomie UE lub nałożenie pełnych ograniczeń rynkowych i sankcji karnych. Ten brak opcji oznacza, że wobec niektórych szkodliwych substancji Unia nie podejmuje obecnie żadnych działań. W nowym systemie Unia będzie mogła zająć się większą liczbą przypadków i zastosować bardziej proporcjonalne środki, dostosowując działania do zagrożeń i uwzględniając legalne wykorzystanie substancji do celów handlowych i przemysłowych.

Aby wniosek Komisji stał się obowiązującym prawem, musi zostać przyjęty przez Parlament Europejski i państwa członkowskie w Radzie Unii Europejskiej.

Kontekst

W Strategii antynarkotykowej UE na lata 2013–2020 wyznaczono priorytety unijnej polityki w dziedzinie zwalczania narkotyków. Pojawienie się i szybkie rozprzestrzenianie się nowych substancji psychoaktywnych uznano za nowe wyzwanie, z którym należy się stanowczo zmierzyć, między innymi za pomocą wzmocnienia obowiązującego prawodawstwa UE.

W ostatnich latach w UE wykrywa się średnio jedną nową substancję psychoaktywną tygodniowo, a według prognoz liczba tych substancji będzie rosnąć w nadchodzących latach. Od 1997 r. w państwach członkowskich wykryto ponad 300 substancji, a ich liczba w latach 2009-2012 potroiła się (z 24 w 2009 r. do 73 w 2012 r.).

Na mocy obowiązującego aktu prawnego, decyzji Rady 2005/387/WSiSW, Komisja może się zwrócić do państw członkowskich z wnioskiem o objęcie nowych substancji środkami prawa karnego. Dzięki temu mechanizmowi 9 substancji objęto ograniczeniami i sankcjami karnymi. Ostatnio w 2010 r. Komisja przygotowała wniosek i doprowadziła do przyjęcia obowiązującego w całej UE zakazu dotyczącego mefedronu, narkotyku podobnego do ekstazy (MEMO/10/646), a na początku 2013 r. – zakazu dotyczącego substancji 4-MA, podobnej do amfetaminy (IP/13/75). W czerwcu 2013 r. Komisja zaproponowała również objęcie zakazem syntetycznego narkotyku 5-IT (IP/13/604).

W sprawozdaniu z 2011 r. stwierdzono, że obecny system ma trudności z dotrzymaniem kroku dużej liczbie nowych substancji pojawiających się na rynku. Objęcie jednej substancji środkami ograniczającymi zajmuje dwa lata. Przestępcy mogą wówczas obejść środki kontroli, wprowadzając niewielkie zmiany w strukturze chemicznej substancji, które nie łagodzą poważnych szkodliwych skutków jej zażywania. Ponadto fakt, że obecny system przewiduje tylko dwie opcje – zastosowanie środków prawa karnego lub niepodejmowanie działań – ogranicza możliwości działania Unii. Brakuje większej liczby skutecznych rozwiązań w zakresie środków kontroli, które umożliwiałyby szybkie i ukierunkowane działanie.

Przedstawione dziś propozycje przepisów są odpowiedzią na powtarzające się ostrzeżenia Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) i Europolu. Są też reakcją na apele Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich (zob. konkluzje Rady z 2011 r.) o uaktualnienie decyzji Rady 2005/387.

Dodatkowe informacje

Komisja Europejska – polityka kontroli narkotyków:

http://ec.europa.eu/justice/anti-drugs/index_pl.htm

Badanie Eurobarometru z 2011 r. na temat stosunku młodzieży do narkotyków:

http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl_330_en.pdf

Europejskie sprawozdanie z 2013 r. na temat narkotyków opracowane przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA):

http://www.emcdda.europa.eu/edr2013

Strona internetowa Viviane Reding, wiceprzewodniczącej Komisji Europejskiej i komisarz UE ds. sprawiedliwości:

http://ec.europa.eu/reding