Śledczy poszukujący dowodów w innym kraju UE musi polegać na starej pięćdziesięcioletniej mozaice różnych przepisów. Musi użyć rozmaitych formularzy i procedur, aby uzyskać dowody. Władze za granicą mogą oddalić taki wniosek albo wyznaczyć swój własny termin. 

Komisja Europejska przyjęła dzisiaj opinię w sprawie propozycji złożonej przez siedem państw członkowskich UE (Austrię, Belgię, Bułgarię, Estonię, Hiszpanię, Słowenię i Szwecję) dotyczącą europejskiego nakazu dochodzeniowego – systemu ułatwiającego wymiarowi sprawiedliwości uzyskiwanie materiału dowodowego w ponadnarodowym postępowaniu karnym (lub dochodzeniu). Wniosek ten pozwoliłby władzom na zwrócenie się z prośbą do swoich odpowiedników za granicą o zbadanie, przekazanie i zebranie dowodów. Jeśli na przykład szwedzki śledczy ściga przestępców ukrywających się w Hiszpanii, może poprosić swoich kolegów o przeprowadzenie przeszukania domu. Komisja, publikując w dniu dzisiejszym opinię, ma pełną świadomość faktu, że zastąpienie obowiązującego rozdrobnionego systemu działań śledczych jednolitymi ramami prawnymi, jest sprawą o ogromnym znaczeniu. Zwraca również uwagę na potrzebę wprowadzenia jasnych i szczegółowych przepisów, które byłyby w pełni zgodne z Kartą praw podstawowych UE. Środki te objęłyby minimalne normy dotyczące gromadzenia dowodów po to, aby nie było żadnych wątpliwości co do ich dopuszczalności w sądzie, a także wysoki poziom ochrony danych szczególnie chronionych.

„Aby podjąć skuteczną walkę z transgraniczną przestępczością, władze krajowe potrzebują jasnych i niebiurokratycznych przepisów umożliwiających współpracę. Śledczy ścigający międzynarodową grupę przestępczą lub kogoś, kto dopuścił się gwałtu w kilku krajach, nie powinien spędzać całego dnia na wypełnianiu licznych formularzy. Musimy jednocześnie zadbać o właściwe zabezpieczenia proceduralne, respektujące podstawowe prawa osób zaangażowanych w dochodzenie, zwłaszcza podejrzanych, którym nie udowodniono winy”, powiedziała Viviane Reding, wiceprzewodnicząca Komisji oraz komisarz UE ds. sprawiedliwości. „Przekonanie organów sądowych do wspólnej i pełnej wzajemnego zaufania pracy jest delikatną i niezwykle ważną kwestią. Komisja przedstawiła już propozycje zwiększenia praw osób podejrzanych w Europie i podniesienia poziomu zaufania do poszczególnych krajowych systemów sądowych. W ramach dalszych działań przeprowadzimy debatę na temat europejskiego nakazu dochodzeniowego. Jesteśmy gotowi pomóc państwom członkowskim w zapewnieniu zgodności ich wniosków z naszą Kartą praw podstawowych UE zarówno na etapie negocjacji, jak i w praktycznym stosowaniu niniejszego instrumentu UE”.

Komisja przyjęła 24.08. analizę wniosku o przekazywanie dowodów – bez norm dopuszczalności – wysuniętą przez siedem państw członkowskich UE (Austrię, Belgię, Bułgarię, Estonię, Hiszpanię, Słowenię i Szwecję) w dniu 21 maja 2010 roku. Wielka Brytania również wyraziła chęć udziału w proponowanej dyrektywie.

Komisja zwróciła uwagę na potencjalne zalety propozycji państw członkowskich UE dotyczącej wprowadzenia uproszczonego i jednolitego systemu – jeśli zostanie poparta odpowiednimi standardami praw podstawowych i proceduralnych. Śledczy mogliby korzystać z jednego standardowego formularza, by móc bezpośrednio zażądać wszelkich dowodów od swych kolegów za granicą, począwszy od przesłuchania świadków po przeszukanie domu. Pozwoliłoby to również pokrzywdzonym uniknąć wielokrotnego składania zeznać lub konieczności przyjazdu do właściwego sądu dzięki możliwościom przekazu wideo.

Władze mogłyby odmówić uznania sprawy lub wykonania polecenia jedynie w odniesieniu do ograniczonej liczby przypadków, jak np. w kwestiach bezpieczeństwa narodowego.

Komisja zauważyła jednak, że władze będą niechętnie wykorzystywać przekazywany materiał dowodowy, taki jak dane bankowe, rejestr połączeń telefonicznych lub DNA bez wzajemnego zaufania, zdobytego w taki sposób jak obecnie. Dlatego systemowi muszą towarzyszyć wspólnotowe normy gromadzenia dowodów na terenie UE, aby zapewnić ich dopuszczalność w sądzie, a także zagwarantować respektowanie podstawowych praw do sprawiedliwego procesu. Jakakolwiek wymiana danych musiałyby być zgodna z unijnymi przepisami dotyczącymi ochrony danych.

Wszystkie 27 państw członkowskich będzie teraz negocjować ostateczny wniosek, który zostanie poddany głosowaniu w Parlamencie Europejskim w ramach procedury współdecydowania. Następnie Komisja zdecyduje, czy konieczne jest złożenie osobnych wniosków, w szczególności dotyczących pozyskiwania/dopuszczalności dowodów. Wszelkie propozycje przepisów unijnych muszą być zgodne z Kartą praw podstawowych UE.

Przebieg procedury

Europejski nakaz dowodowy, uzgodniony w grudniu 2008 roku, pozwala niektórym śledczym na wzajemną wymianę istniejących dowodów, lecz nie zezwala na zbieranie nowych dowodów. Żaden jednak nie został do tej pory wydany (dla porównania w 2008 r. wystawiono 14 000 europejskich nakazów aresztowania), ponieważ obowiązuje on tylko w jednym państwie członkowskim (w Danii).

W grudniu ubiegłego roku przywódcy europejscy zatwierdzili program sztokholmski. Na podstawie tych celów politycznych Komisja przedstawiła plan działania na lata 2010-2014 (IP/10/447).

Obowiązujące porozumienia stanowią jedynie podstawę dla pomocy organów sądowych, lecz nie dla uznawania przez nie wzajemnych decyzji. Rada Europy przyjęła w 1959 roku Europejską Konwencję o wzajemnej pomocy w sprawach karnych. Na mocy Europejskiej konwencji o wzajemnej pomocy w sprawach karnych z dnia 29 maja 2000 roku, Rada Ministrów UE postanowiła zachęcić władze sądowe, policję i organy celne do spontanicznej współpracy.

Aby uzyskać więcej informacji:

Opinia Komisja na temat proponowanej dyrektywy w sprawie europejskiego nakazu dowodowego jest dostępna pod adresem:

http://ec.europa.eu/justice/news/intro/news_intro_en.htm

Treść proponowanej dyrektywy:

http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/10/st09/st09714-re01.en10.pdf

Strona internetowa wiceprzewodniczącej Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości, praw podstawowych i obywatelstwa:

http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/reding/index_en.htm