We Włoszech, po awanturze w barze, policja aresztuje niemieckiego turystę. Turysta nie zna języka włoskiego. Nie rozumie dlaczego został zatrzymany i o co się go oskarża. Następnie policjant wręcza mu dokument – już w jego własnym języku – z informacją o  prawach: prawie do kontaktu z adwokatem, prawie do informacji o zarzutach i prawie do tłumacza ustnego.

Telewizyjny kryminał? Nie. Wkrótce będzie to rzeczywistość w całej Unii. Dzisiaj Komisja Europejska zaproponowała nowe przepisy. Mają one zagwarantować, że każda osoba podejrzana lub oskarżona o przestępstwo otrzyma - w języku dla niej zrozumiałym - informacje o przysługujących jej prawach. Każdy aresztowany lub objęty postępowaniem europejskiego nakazu aresztowania będzie miał gwarancję informacji -  otrzymania pisemnego pouczenia o podstawowych prawach, jakie mu przysługują w postępowaniu karnym. Państwa członkowskie mogą zdecydować o dokładnym brzmieniu pouczenia. Komisja proponuje model pouczenia w 22 językach UE.  Jej ropozycja ma istotne znaczenie dla zwiększenia zaufania do europejskiego obszaru sprawiedliwości, w sytuacji, gdy coraz więcej Europejczyków podróżuje w Unii: 47% Niemców, 34% Brytyjczyków i 16% obywateli Włoch spędza wakacje w innych krajach UE. Zanim propozycja Komisji stanie się obowiązującym prawem musi zostać zatwierdzony przez Parlament Europejski i ministrów sprawiedliwości UE.

„Każdy z nas widział, jak w serialach telewizyjnych policjanci odczytują oskarżonym ich prawa. To dobrze wygląda w telewizji, ale także spełnia bardzo ważną rolę: stwarza oskarżonemu możliwość poznania i dochodzenia przysługujących mu praw. Daje mu także przekonanie, że bez względu na to, gdzie znajdzie się w Europie, sprawiedliwości stanie się zadość” – stwierdziła wiceprzewodnicząca Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości, praw podstawowych i obywatelstwa. „Nikt nie może w pełni korzystać ze swoich praw do obrony, o ile nie wie, co te prawa obejmują. Znajomość przysługujących oskarżonemu praw i informacja o zarzutach to podstawy rzetelnego procesu. Kontakt z prawem może napawać lękiem i nie można oczekiwać od nikogo, kto nie zna swoich praw procesowych, aby domagał się ich poszanowania od władz. Wniosek Komisji ma w związku z tym zagwarantować, że każdy, w każdym zakątku UE, pozna przysługujące mu prawa”.

W UE co roku prowadzonych jest ponad 8 milionów postępowań karnych. Obecnie dostęp obywateli do odpowiednich informacji o przysługujących im prawach w przypadku aresztowania i postawienia zarzutów kryminalnych nie jest jednakowy w państwach UE. Ma to miejsce, mimo że wszystkie 27 państw członkowskich UE zobowiązało się do zagwarantowania prawa do rzetelnego procesu zapisanego w europejskiej konwencji praw człowieka. W niektórych państwach członkowskich podejrzani otrzymują tylko informacje ustne o przysługujących im prawach procesowych, a w innych informacje na piśmie mają charakter techniczny, są skomplikowane i przekazywane wyłącznie na żądanie.

Dzisiejszy wniosek Komisji, jeżeli zostanie przyjęty przez Parlament Europejski i ministrów sprawiedliwości UE, pozwoli uniknąć pomyłek sądowych i ograniczyć liczbę odwołań. Władze prowadzące postępowanie w danej sprawie będą musiały zadbać o to, by oskarżeni otrzymali informacje o przysługujących im prawach. W przypadku aresztowania takie informacje będą przekazywane na piśmie w postaci pouczenia o prawach, napisanego prostym, codziennym językiem. Każdy podejrzany otrzyma je zaraz po aresztowaniu, bez względu na to, czy o nie poprosi. W razie potrzeby otrzyma także tłumaczenie.

Kiedy Komisja po raz pierwszy rozważała wprowadzenie pouczenia o prawach w 2004 r., istniało ono tylko w jednym kraju. Obecnie jest dostępne w 12 krajach. Niemcy wprowadziły je w styczniu, a Niderlandy – w kwietniu. Z sondażu przeprowadzonego w ubiegłym roku przez Uniwersytet w Maastricht wynika, że w dziewięciu innych krajach przekazuje się pewne informacje w innej formie na piśmie (na przykład na odwrocie aktu oskarżenia), a w sześciu krajach (wymienionych poniżej) – tylko w formie ustnej. Dzisiejszy wniosek zwiększy tzw. efekt lawinowy, dzięki czemu więcej państw będzie stosować pouczenie o prawach, gwarantując pewność słowa pisanego. Będzie to skuteczne narzędzie informowania podejrzanych o przysługujących im prawach, które mają być skutecznie stosowanie, a nie tylko istnieć w teorii.

Niedawno w pewnej sprawie sądy brytyjskie wykonały wydany przez Portugalię europejski nakaz aresztowania dotyczący obywatela Wielkiej Brytanii. Wykonanie nakazu w celu wykonania kary dwóch lat więzienia zajęło ponad 14 miesięcy i wymagało wydania przez sądy sześciu orzeczeń. Sprawiedliwości szybciej stałoby się zadość, a koszty postępowania byłyby niższe, gdyby informacje o zarzutach przekazano na samym początku postępowania karnego. Pozwoliłoby to także uniknąć zbędnych odwołań.

Informacje dodatkowe

Traktat Lizboński, który wszedł w życie dnia 1 grudnia 2009 r. umożliwia UE przyjmowanie środków zwiększających prawa obywateli UE zgodnie z Kartą praw podstawowych UE, a szczególnie prawa jednostek w postępowaniu karnym.

Prawo do rzetelnego procesu oraz prawo do obrony są określone w art. 47 i 48 Karty praw podstawowych UE, a także w art. 6 europejskiej konwencji praw człowieka.

Dzisiejszy wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym jest drugim krokiem z całej serii środków w celu ustanowienia wspólnych standardów UE w sprawach karnych. Dnia 30 listopada 2009 r. Rada wezwała Komisję do stopniowego przestawienia wniosków w sprawie takich środków, tak aby z czasem krajowe organy wymiaru sprawiedliwości poszczególnych krajów nabrały do siebie większego zaufania. W ciągu kilku najbliższych lat zostanie przedstawiony kompleksowy pakiet wniosków ustawodawczych mających na celu ustalenie minimalnego zestawu praw proceduralnych w postępowaniu karnym w Unii Europejskiej:

w sprawie pierwszego środka, polegającego na zapewnieniu podejrzanym prawa do tłumaczenia pisemnego i ustnego, doszło już do politycznego porozumienia między Parlamentem a Radą (IP/10/746). Kolejnym środkiem, zaplanowanym przez Komisję na 2011 r., będzie dyrektywa w sprawie prawa do kontaktu z adwokatem, w sprawie prawa do kontaktu z bliskimi, pracodawcami i organami konsularnymi.

Dodatkowe informacje
Wniosek Komisji dotyczący dyrektywy w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym można znaleźć na stronie: http://ec.europa.eu/justice_home/news/intro/news_intro_en.htm

Strona internetowa Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości:
http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/reding/index_en.htm
Portal informacyjny w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych:
http://ec.europa.eu/justice_home/news/intro/news_intro_en.htm