Komisja Europejska przedstawiła dzisiaj swoją wizję przyszłości unijnej polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości.

W ciągu czterech lat od wejścia w życie traktatu lizbońskiego poczynione zostały bardzo duże postępy w kierunku utworzenia europejskiej przestrzeni sprawiedliwości. Komisja wykorzystała przepisy prawne obowiązujące w obszarze sprawiedliwości, by zmniejszyć biurokrację i koszty ponoszone przez obywateli i przedsiębiorstwa, doprowadzić do ożywienia gospodarki i ułatwić codzienne życie obywatelom korzystającym z prawa do swobodnego przemieszczania się. Komisja zamierza w przyszłości poczynić dalsze postępy na drodze do utworzenia do 2020 r. w pełni funkcjonującej wspólnej europejskiej przestrzeni sprawiedliwości, która będzie się opierać na zaufaniu, mobilności i wzroście gospodarczym.

„Polityka w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości znalazła się w centrum zainteresowania działań Unii Europejskiej - podobnie do działań na rzecz jednolitego rynku w latach 90.Przeszliśmy daleką drogę, ale w zakresie stworzenia prawdziwej europejskiej przestrzeni sprawiedliwości nadal pozostaje wiele do zrobienia" – oświadczyła wiceprzewodnicząca Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości.„Budowanie mostów między różnymi systemami wymiaru sprawiedliwości oznacza budowanie zaufania.Prawdziwie europejska przestrzeń sprawiedliwości może optymalnie funkcjonować tylko wówczas, gdy istnieje zaufanie do innych systemów wymiaru sprawiedliwości.Musimy ponadto skoncentrować się na dwóch innych kwestiach: mobilności obywateli i przedsiębiorstw UE na obszarze pozbawionym granic wewnętrznych oraz wkładzie unijnej polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości we wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy w Europie."

Koniec 2014 r. będzie punktem zwrotnym w rozwoju unijnej polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości: 1 grudnia 2014 r. wygasa bowiem pięcioletni program sztokholmski opracowany przez Radę Europejską i służący jego realizacji plan działań Komisji (IP/10/447), w którym określone zostały priorytety przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Zakończy się również etap okresu przejściowego, określony w traktacie lizbońskim w odniesieniu do obszaru sprawiedliwości. Spowoduje to zniesienie bieżących ograniczeń w kontroli sądowej sprawowanej przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości oraz w pełnieniu przez Komisję roli strażnika Traktatu w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, co oznacza, że Komisja będzie uprawniona do wszczęcia postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w razie nieprawidłowego stosowania przepisów prawa UE jednomyślnie przyjętych wcześniej przez państwa członkowskie.

Opracowana przez Komisję wizja przyszłej polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości UE została dzisiaj opublikowana wraz z przyszłym programem w dziedzinie spraw wewnętrznych (zob. IP/14/234). Obydwa przyszłe programy przedstawiono w formie komunikatu. W obszarze sprawiedliwości Komisja zakłada trzy kluczowe wyzwania: zwiększenie wzajemnego zaufania, ułatwienie mobilności oraz stymulowanie wzrostu gospodarczego.

1. Zaufanie. Wzajemne zaufanie to fundament, na którym należy opierać unijną politykę w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości. Instrumenty UE, takie jak europejski nakaz aresztowania bądź też istniejące normy kolizyjne w sprawach między państwami członkowskimi, wymagają dużego wzajemnego zaufania między organami wymiaru sprawiedliwości w różnych państwach członkowskich. Wprawdzie UE stworzyła ważne podwaliny pod budowę wzajemnego zaufania, to należy je wciąż pogłębiać, by obywatele, prawnicy i sędziowie mieli pełne zaufanie do orzeczeń sądowych niezależnie od tego, w którym państwie członkowskim zostały wydane.
2. Mobilność. Europejczycy coraz powszechniej korzystają z prawa do swobodnego przemieszczania się: coraz więcej z nich podróżuje, studiuje, zawiera związki małżeńskie, kupuje lub sprzedaje produkty i usługi poza granicami swojego kraju na terytorium Europy. Obecnie blisko 14 mln mieszkańców UE mieszka w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami. Coraz częściej korzystają oni ze swoich praw, niemniej jednak nadal napotykają problemy prawne i praktyczne, próbując w innym państwie członkowskim korzystać z praw, jakie przysługują im w ich własnym kraju. Komisja zajmuje się eliminowaniem takich przeszkód napotykanych w życiu codziennym: w swoim ostatnim sprawozdaniu na temat obywatelstwa UE zaproponowała między innymi 12 działań na rzecz wzmocnienia praw obywateli (IP/13/410 i MEMO/13/409). Priorytetem polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości powinno w dalszym ciągu być dążenie do usuwania przeszkód utrudniających obywatelom UE korzystanie z prawa do swobodnego przemieszczania się i mieszkania w dowolnym państwie UE.
3. Wzrost gospodarczy. W ciągu ostatnich lat podejmowane były wysiłki, by polityka sprawiedliwości służyła przedsiębiorstwom, wzrostowi gospodarczemu i stabilnej gospodarce poprzez poprawę dostępu do wymiaru sprawiedliwości i łatwiejsze rozstrzyganie sporów. Oto kilka przykładów takich starań: zagwarantowanie, że wyrok wydany w jednym państwie członkowskim będzie uznawany w innym państwie członkowskim bez procedur biurokratycznych (IP/12/1321); projekt nieobowiązkowego wspólnego europejskiego prawa sprzedaży, na które przedsiębiorstwa mogą się zdecydować, by prowadzić działalność w 28 państwach UE (MEMO/14/137); nowoczesne prawo ochrony danych z myślą o jednolitym rynku cyfrowym(MEMO/14/60) i podjęcie kroków w kierunku stworzenia klimatu „ratunku i odnowy" w odniesieniu do transgranicznych postępowań upadłościowych (IP/12/1354). W przyszłości unijna polityka w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości powinna nadal wspierać ożywienie gospodarcze, wzrost gospodarczy i starać się zaradzić bezrobociu. Konieczne są reformy strukturalne, by systemy wymiaru sprawiedliwości były rzetelne i godne zaufania oraz działały szybko i skutecznie. Przedsiębiorcy muszą mieć pewność, że będą mogli egzekwować umowy i skutecznie radzić sobie ze sporami sądowymi w całej UE, nie napotykając przeszkód, których obecnie doświadczają.

By stawić czoła tym wyzwaniom, Komisja proponuje oprzeć przyszłą politykę UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości na połączeniu różnych metod: konsolidacji dotychczasowych osiągnięć, kodyfikacji prawa i praktyk UE tam, gdzie to konieczne, oraz uzupełnianiu w stosownych przypadkach istniejących ram o nowe inicjatywy. Niezbędna będzie indywidualna analiza i oceny skutków, by wybrać najlepsze podejście w każdym obszarze.

• Konsolidacja jest konieczna między innymi po to, by zapewnić skuteczne środki zaradcze i istnienie niezależnych krajowych organów ścigania w celu urzeczywistnienia praw na miejscu; by szkolić sędziów i prawników, tak aby stali się autentycznymi „sędziami prawa unijnego"; oraz by usprawnić korzystanie z technologii informacyjnych w sądach, w trakcie postępowań sądowych i pozasądowych.
• Kodyfikacja istniejących przepisów prawnych UE oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest opcją do rozważenia w dziedzinie praw konsumentów lub praw proceduralnych dla osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa – w celu uproszczenia istniejących przepisów i ułatwienia obywatelom i przedsiębiorcom korzystanie ze swoich praw.
• Uzupełnianie istniejących polityk w zakresie wymiaru sprawiedliwości oraz instrumentów prawnych powinno mieć zawsze na celu pogłębienie wzajemnego zaufania, ułatwianie obywatelom życia codziennego oraz dalsze przyczynianie się do wzrostu gospodarczego. Zastosowane w przyszłości podejścia mogą zakładać przykładowo zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych i pozasądowych, tradycyjną harmonizację oraz zharmonizowane opcjonalne prawo materialne lub procesowe.

Dalsze działania

Parlament Europejski i Rada odbyły już rozmowy na temat przyszłości unijnej polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości. Dnia 25 lutego kolegium komisarzy zorganizowało debatę orientacyjną. Przyjęty dzisiaj komunikat Komisji będzie wkładem do następnych dyskusji, zwłaszcza debaty na forum Rady Europejskiej, zaplanowanej na dzień 24 czerwca.

Kontekst

W unijnej polityce w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości dokonały się głębokie zmiany na przestrzeni ostatnich kilku lat. Dopiero w 2010 r., kiedy mandat uzyskała obecna Komisja, utworzono urząd komisarza ds. sprawiedliwości. Od tamtej pory Komisja przedstawiła ponad 50 inicjatyw w tej dziedzinie, realizując 95 % założeń programu sztokholmskiego i kładąc podwaliny pod prawdziwą europejską przestrzeń wolności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa w służbie obywateli europejskich — co jest jednym z głównych celów Unii Europejskiej określonych w traktacie lizbońskim.

W ciągu zaledwie kilku lat podjęto znaczące działania: nowe prawa UE dla ofiar przestępstw (IP/12/1200), większe prawa osób podejrzanych w postępowaniu karnym do rzetelnego procesu sądowego (IP/12/575, IP/13/995, IP/13/921) oraz uproszczony system uznawania orzeczeń sądowych (IP/12/1321) poprawiły dostęp do wymiaru sprawiedliwości, natomiast wnioski Komisji w sprawie ochrony danych osobowych mają w zamierzeniu wzmocnić prawa podstawowe oraz jednolity rynek cyfrowy (MEMO/14/60). Komisja rozpoczęła również tworzenie Prokuratury Europejskiej, by zagwarantować, że każde euro w budżecie UE będzie wykorzystane zgodnie z przeznaczeniem i chronione przed przestępcami (MEMO/14/124). Ponadto inicjatywy takie jak unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości (IP/13/285) jasno pokazały, jak ważne dla wzrostu gospodarczego są skuteczne systemy i polityka w zakresie wymiaru sprawiedliwości.

W listopadzie zeszłego roku Komisja Europejska zorganizowała konferencję pt. Assises de la Justice (IP/13/1117) z udziałem sędziów, prawników, wykładowców akademickich, decydentów i przedstawicieli świata biznesu, by omówić przyszłość polityki w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości. W styczniu 2014 r. odbyła się podobna konferencja na temat przyszłej polityki UE w zakresie spraw wewnętrznych.

Dodatkowe informacje

Zob. MEMO/14/174

Link to updated Assises factsheets

Strona internetowa wiceprzewodniczącej Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości: http://ec.europa.eu/reding

Wiceprzewodnicząca Viviane Reding na Twitterze: @VivianeRedingEU

Wymiar sprawiedliwości UE na Twitterze: @EU_Justice