Obowiązujące od dzisiaj nowe unijne przepisy dotyczące praw ofiar w zasadniczy sposób zmienią sposób traktowania ofiar przestępstw w Europie.

W dyrektywie dotyczącej praw ofiar ustanowiono zestaw wiążących praw dla ofiar przestępstw oraz jasno określono zobowiązania państw członkowskich UE do zapewnienia, aby te prawa były w praktyce przestrzegane (IP/12/1066).

Przepisy te mają zastosowanie do wszystkich osób, które są ofiarami przestępstw w UE, bez względu na narodowość. Są też stosowane, jeśli proces karny odbywa się w UE.

Komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, Věra Jourová powiedziała: „Szacuje się, że co roku w UE ofiarą przestępstwa pada jedna na siedem osób. Od dzisiaj dzięki nowym przepisom ofiary mają wyraźne prawo do informacji i ochrony oraz dostęp do usług służb udzielających wsparcia ofiarom we wszystkich państwach członkowskich. Nowe przepisy zmienią sposób, w jaki traktowane są osoby, które ucierpiały w wyniku przestępstw – a to z kolei przyniesie duże korzyści całemu społeczeństwu. Ofiary zasługują na bycie w centrum uwagi postępowań karnych. Nie wszystkie państwa członkowskie jednak poinformowały Komisję o tym, że dokonały transpozycji dyrektywy. Wzywam pozostałe państwa członkowskie do dopilnowania, aby te ważne przepisy zostały wdrożone możliwie jak najszybciej, aby ofiary i ich rodziny mogły z nich korzystać w praktyce".

Nowe przepisy mają sprawić, aby wszystkie ofiary przestępstw i rodziny ofiar były uznawane i traktowane z szacunkiem i w sposób niedyskryminacyjny, w oparciu o indywidualne podejście dostosowane do potrzeb ofiary.

Do najważniejszych nowych praw należą:

• Prawa członków rodzin ofiar – członkowie rodzin zmarłych ofiar przestępstw będą korzystać z tych samych praw, jakie przysługują bezpośrednim ofiarom, w tym z prawa do informacji, wsparcia i odszkodowania. Członkowie rodzin żyjących ofiar również mają prawo do wsparcia i ochrony.
• Prawo do rozumienia i bycia rozumianym – wszelka komunikacja z ofiarami musi się odbywać przy użyciu prostego i zrozumiałego języka. Forma komunikacji musi być dostosowana do specyficznych potrzeb każdej ofiary, w tym na przykład do potrzeb związanych z wiekiem, językiem lub niepełnosprawnością.
• Prawo do informacji – organy krajowe muszą zapewnić ofiarom informacje dotyczące przysługujących im praw, postępowania w ich sprawie oraz dostępnych usług i pomocy. Informacje te muszą zostać przekazane w momencie pierwszego kontaktu z właściwym organem i bez zwłoki.
• Prawo do wsparcia – państwa członkowskie muszą zagwarantować ofiarom dostęp do usług służb udzielających wsparcia ofiarom, a właściwe organy muszą ułatwić skierowanie ofiar do tych służb. Wsparcie to musi być bezpłatne i poufne oraz dostępne także dla ofiar, które nie decydują się oficjalnie złożyć zawiadomienia o przestępstwie. Dostępne muszą być zarówno ogólne – otwarte dla wszystkich ofiar przestępstw – jak i specjalistyczne służby udzielające wsparcia ofiarom. Wsparcie specjalistyczne obejmuje zapewnianie schronienia oraz wsparcie i doradztwo w związku z traumatycznymi przeżyciami, dostosowane do różnych typów ofiar.
• Prawo do udziału w postępowaniu karnym – ofiary będą odgrywały bardziej aktywną rolę w procesach karnych. Będą miały prawo do bycia wysłuchanym i prawo do informacji na temat różnych etapów postępowania. Ofiarom przysługuje prawo odwołania od decyzji o odmowie ścigania, jeśli się z nią nie zgadzają. Ofiary mają też prawo do odszkodowania, a jeśli w systemie krajowym stosowana jest sprawiedliwość naprawcza, wówczas nowe przepisy zapewniają ofiarom bezpieczny udział w takich postępowaniach.
• Prawo do ochrony – ofiary muszą być chronione, zarówno przed sprawcą przestępstwa, jak i przed samym systemem sądownictwa karnego. Aby ustalić potrzeby w zakresie ochrony, wszystkie ofiary muszą być poddane indywidualnej ocenie dla stwierdzenia, czy są narażone na dalszą szkodę, do której może dojść podczas postępowania karnego. Jeśli tak, to należy zastosować specjalne środki ochrony, aby chronić ofiary podczas postępowania sądowego oraz przed wszelkimi zagrożeniami ze strony sprawcy. Szczególną uwagę zwraca się na ochronę dzieci.

Wymienione przepisy UE muszą być teraz wdrożone i stosowane przez wszystkie państwa członkowskie. Z uwagi na to, że wiele praw określonych w dyrektywie sformułowano w jasny i precyzyjny sposób, osoby indywidualne mogą się na nie bezpośrednio powoływać przed sądami krajowymi, nawet jeśli ich państwo członkowskie nie wdrożyło jeszcze tych przepisów do prawa krajowego.

Dalsze działania

Komisja monitoruje wdrażanie tych przepisów do prawa krajowego i pomaga państwom członkowskim w tym procesie, zwłaszcza za pomocą spotkań dwustronnych i regionalnych oraz udziału w innych forach przeznaczonych dla ekspertów z tej dziedziny. W tym celu Komisja będzie ściśle współpracować z Holandią, która wkrótce obejmie prezydencję w Unii, oraz ze społeczeństwem obywatelskim.

Jeśli państwa członkowskie nie wywiążą się ze swoich zobowiązań, Komisja Europejska nie zawaha się przez podjęciem kroków prawnych, aby wyegzekwować zgodność z przepisami.

Kontekst

W maju 2011 r. Komisja przedłożyła pod głosowanie dyrektywę w sprawie minimalnych standardów obowiązujących w odniesieniu do ofiar (IP/11/585 i MEMO/11/310), aby zapewnić lepsze prawa 75 milionom ofiar przestępstw.

We wrześniu 2012 r. proponowane przepisy poparł Parlament Europejski (MEMO/12/659), a w październiku 2012 r. przyjęła je Rada (IP/12/1066). Stało się to możliwe dzięki porozumieniu w sprawie nowych przepisów, które Parlament Europejski i Rada Ministrów osiągnęły w czerwcu 2012 r. po intensywnych negocjacjach prowadzonych przez Komisję Europejską.

Od momentu opublikowania dyrektywy w Dzienniku Urzędowym UE państwa członkowskie miały trzy lata na wdrożenie jej przepisów do prawa krajowego.