Europe Direct Poznań

Data publikacji: 24.03.2011

Ochrona oraz pomoc dla unijnych obywateli na terytorium państw trzecich

W czasie sytuacji wyjątkowych i kryzysów, jak w przypadku Japonii, Libii czy Egiptu, obywatele UE przebywający za granicą mają prawo zwrócić się o pomoc do każdego konsulatu lub ambasady państwa członkowskiego UE, jeżeli ich państwo członkowskie nie ma w danym kraju swojego przedstawicielstwa.

Państwa członkowskie UE muszą również udzielić obywatelom Unii pomocy w ewakuacji na takich samych zasadach, na jakich udzielają ich swoim obywatelom. Prawo to, stanowiące kluczowy element obywatelstwa Unii, gwarantują traktaty UE i Karta praw podstawowych Unii. Ochrona dotyczy także sytuacji codziennych, takich jak kradzież paszportu, poważny wypadek lub choroba. Wielu Europejczyków nie wie jednak, że ma takie prawo. Zważywszy, że coraz więcej obywateli UE wyjeżdża za granicę lub mieszka tam i pracuje – Europejczycy każdego roku odbywają ponad 90 mln podróży poza granice Unii, a około 30 mln obywateli UE mieszka poza jej obszarem – informowanie na ten temat jest niezwykle ważne. W dzisiejszym komunikacie dotyczącym polityki w zakresie ochrony konsularnej w państwach trzecich Komisja Europejska przedstawiła konkretne działania służące zwiększeniu wiedzy obywateli UE na temat przysługujących im praw. W przyszłym roku Komisja przedstawi propozycje środków koordynujących, aby ułatwić codzienną ochronę konsularną obywateli. Oprócz tego zamierza ona uruchomić stronę internetową poświęconą ochronie konsularnej. Na stronie tej zamieszczone są adresy placówek konsularnych i dyplomatycznych w krajach nienależących do UE oraz zapewniona jest możliwość kontaktu ze służbami zapewniającymi porady dla podróżnych we wszystkich państwach członkowskich.

„Europejczycy starają się pomagać mieszkańcom Japonii i Libii, którzy borykają się z sytuacją kryzysową w swoim kraju” – oznajmiła komisarz ds. sprawiedliwości i wiceprzewodnicząca Komisji Viviane Reding. „W obliczu tych wyzwań Europejczycy potrafią wykazać solidarność w działaniu. Państwa członkowskie łączą się w działaniu, tak aby pomóc sobie nawzajem w ewakuacji swoich obywateli. W sytuacji gdy coraz więcej europejskich obywateli pracuje i mieszka za granicą, niezwykle ważne jest, aby każdy wiedział, gdzie i w jaki sposób może uzyskać pomoc na wypadek kryzysu, w każdym miejscu na świecie i bez względu na swoje obywatelstwo”.

Liczba obywateli UE podróżujących do państw trzecich rośnie: liczba podróży w 2008 r. wyniosła ponad 90 mln, podczas gdy w 2005 r. było to niewiele ponad 80 mln. Ponad 30 mln obywateli UE na stałe mieszka w państwie trzecim, ale placówki dyplomatyczne wszystkich 27 państw członkowskich znajdują się tylko w trzech krajach (Stanach Zjednoczonych, Chinach i Rosji).

Badania opinii publicznej wskazują na wysokie oczekiwania Europejczyków co do pomocy za granicą. 62% oczekuje takiej samej pomocy od ambasady innego kraju Unii, jaką uzyskałoby od ambasady swojego kraju (zob. załącznik). Wielu Europejczyków i urzędników konsularnych nie wie jednak, że obywatelom UE przysługuje prawo do tego rodzaju ochrony. Komisja będzie zwiększać wiedzę obywateli UE i urzędników konsularnych na temat prawa do zwracania się o pomoc do ambasad/konsulatów innych państw członkowskich, możliwości kontaktu z tymi placówkami oraz rodzaju pomocy, którą mogą one zapewnić. Państwa członkowskie mogłyby informować swoich obywateli o tego rodzaju prawie przy wydawaniu nowych paszportów. 20 państw członkowskich już zdecydowało, że zastosuje taką metodę .

Ostatnie wydarzenia w Japonii, Libii i na Haiti pokazały, jak ważne jest wsparcie konsularne dla obywateli innych państw, którym sytuacja kryzysowa uniemożliwiła wydostanie się z dotkniętego nią kraju. W momencie wybuchu kryzysu w Libii na terenie tego kraju przebywało około 6 000 obywateli UE, ale swoje przedstawicielstwo ma tam zaledwie osiem państw członkowskich. W dniu 9 marca 2011 r. przebywało tam nadal 1 345 obywateli UE. Koordynowanie pomocy odbywało się drogą telekonferencji oraz bezpiecznej strony internetowej Wspólnego Centrum Sytuacyjnego UE. Państwa członkowskie wydawały obywatelom innych państw UE tymczasowe dokumenty podróży i udostępniały im miejsca w samolotach przeznaczonych do ewakuacji. Na Haiti około 2 700 obywateli UE zostało dotkniętych trzęsieniem ziemi w 2010 r., ale tylko połowa krajów UE miała tam swoje placówki dyplomatyczne. W Japonii, gdzie swojego przedstawicielstwa nie mają tylko Malta i Cypr, około 1 000 obywateli skontaktowało się z krajowymi służbami konsularnymi i poprosiło o pomoc w opuszczeniu tego kraju. Niemcy pomagały w ewakuacji obywateli niemieckich i co najmniej 18 obywateli innych krajów z miasta Sendai w specjalnie do tego celu przeznaczonym autobusie.

Solidarność europejska odgrywała niebagatelną rolę w czasie wspomnianych wyżej kryzysów. W Libii UE podjęła sprawne działania i uruchomiła mechanizm ochrony ludności, który pomaga w koordynowaniu ewakuacji i współfinansowaniu związanych z tym kosztów transportu. W efekcie Węgry – aby podać tylko jeden przykład – ewakuowały z Trypolisu drogą powietrzną 29 obywateli rumuńskich, 27 węgierskich, 20 bułgarskich, 8 niemieckich, 6 czeskich i 6 obywateli innych krajów UE i spoza UE. Żaden obywatel Unii nie powinien być pozbawiony pomocy. Delegatury UE, wchodzące w skład Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych, mogą również zwiększać wiedzę obywateli na temat ochrony, którą zapewniają państwa członkowskie, oraz zapewniać wsparcie. Taka sytuacja miała już miejsce w trakcie kryzysu w Strefie Gazy w 2009 r., gdy dzięki wsparciu delegatury UE w autobusach opancerzonych ewakuowano prawie 100 osób.

Mimo że prawo do ochrony konsularnej jest najbardziej istotne w czasie kryzysu, obowiązuje ono także w sytuacjach codziennych, takich jak utrata lub kradzież paszportu, poważny wypadek lub choroba bądź akt przemocy. Przepisy konsularne w poszczególnych państwach członkowskich są jednak różne. Poziom oferowanej ochrony może być różny w zależności od tego, do którego państwa UE dana osoba się zwróci. Państwa członkowskie mogą przyznawać pomoc finansową, przeważnie w niewielkiej kwocie (na przykład na pokrycie kosztów przelotu do kraju pochodzenia lub kosztów pobytu w hotelu). Państwo członkowskie udzielające pomocy musi wcześniej zwrócić się o zgodę do kraju pochodzenia, który następnie zwraca kwotę udzielonej pomocy. Kraj pochodzenia może wówczas zwrócić się do swojego obywatela o zwrot tej kwoty.

Państwa członkowskie, które ewakuują obywateli państw UE, które nie mają swojego przedstawicielstwa w kraju dotkniętym kryzysem, również otrzymują zwrot poniesionych kosztów. W praktyce jednak obowiązujące zasady zwrotu kosztów często nie są stosowane. Pragnąc zapewnić jednakową pomoc obywatelom państw UE nieposiadających przedstawicielstwa w danym kraju oraz zachęcić państwa członkowskie do wykazywania większej aktywności w sytuacjach kryzysu, w których ich obywatele nie są zaangażowani, Komisja analizuje możliwości dalszego ułatwienia i uproszczenia procedur zwrotu kosztów.

Ponadto Komisja przedstawi w ciągu najbliższych 12 miesięcy odpowiednie wnioski prawodawcze w celu:

- zwiększenia pewności prawnej co do zakresu, warunków i procedur ochrony konsularnej oraz zapewnienia lepszego wykorzystania zasobów, także w czasie kryzysu;

- ustanowienia środków koordynacji i współpracy niezbędnych do ułatwienia codziennej ochrony konsularnej obywateli państw członkowskich nieposiadających swojego przedstawicielstwa w danym kraju oraz rozwiązania problemu zwrotu kosztów zapewnionej ochrony konsularnej w sytuacjach kryzysowych.

Przebieg procedury

Traktaty UE gwarantują wszystkim obywatelom UE prawo do równego traktowania w zakresie ochrony ze strony organów dyplomatycznych i konsularnych wszystkich państw członkowskich, gdy podróżują oni lub mieszkają poza Unią, a ich kraj nie jest reprezentowany (zob. art. 20 ust. 2 lit. c) i art. 23 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz art. 46 Karty praw podstawowych UE). W niemal każdym kraju świata przynajmniej jedno państwo UE nie ma swojego przedstawicielstwa.

W swoim sprawozdaniu na temat obywatelstwa z października 2010 r. (zob. IP/10/1390 i MEMO/10/525) Komisja zobowiązała się do zwiększenia skuteczności prawa obywateli UE do uzyskania pomocy w państwach trzecich, w tym w czasie kryzysu, za pośrednictwem organów dyplomatycznych i konsularnych wszystkich państw członkowskich poprzez przedstawienie projektów aktów prawodawczych oraz lepsze informowanie obywateli za pośrednictwem specjalnej strony internetowej oraz odpowiednio ukierunkowanych środków komunikacyjnych.

Dalsze informacje

Strona internetowa Komisji Europejskiej poświęcona ochronie konsularnej:

http://ec.europa.eu/consularprotection

Strona internetowa wiceprzewodniczącej Komisji Europejskiej Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości:

http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/reding/index_en.htm

ZAŁĄCZNIK

Artykuł 20 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

1. Ustanawia się obywatelstwo Unii. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego, nie zastępując go jednak.

2. Obywatele Unii korzystają z praw i podlegają obowiązkom przewidzianym w Traktatach.

Mają między innymi prawo do:

(…)

c) korzystania na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo Członkowskie, którego są obywatelami, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich, na takich samych warunkach jak obywatele tego Państwa;

(…)

Prawa te są wykonywane na warunkach i w granicach określonych przez Traktaty i środki przyjęte w ich zastosowaniu.

Artykuł 23 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, gdzie Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa. Państwa Członkowskie przyjmują niezbędne przepisy i podejmują rokowania międzynarodowe wymagane do zapewnienia tej ochrony.

Rada, stanowiąc zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, może przyjąć dyrektywy ustanawiające środki w zakresie koordynacji i współpracy niezbędne dla ułatwienia tej ochrony.

Artykuł 46 Karty praw podstawowych UE

Opieka dyplomatyczna i konsularna

Każdy obywatel Unii korzysta na terytorium państwa trzeciego, w którym Państwo Członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych Państw Członkowskich na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa.