Komisja Europejska przyjęła dziś nowe ramy prawne w celu zaradzenia systemowym zagrożeniom dla państwa prawnego w którymkolwiek z 28 państw członkowskich UE.

Inicjatywa ta pojawiła się po dwóch debatach na temat kierunku polityki w zakresie państwa prawnego, jakie kolegium komisarzy odbyło w dniach 28 sierpnia 2013 r. i 25 lutego 2014 r. Stwierdzono podczas nich, że istnieje potrzeba opracowania narzędzia umożliwiającego odpowiednie reagowanie na szczeblu UE na systematyczne zagrożenia dla państwa prawnego. Nowe ramy dotyczące państwa prawnego będą uzupełniać postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego — wszczynane, gdy dochodzi do naruszenia przepisów prawa UE – i tzw. procedurę art. 7 traktatu lizbońskiego, która dopuszcza środek ostateczny, a więc zawieszenie wykonywania prawa do głosowania w przypadku „poważnego i stałego naruszenia" wartości UE przez państwo członkowskie. Nowe ramy ustanawiają narzędzie wczesnego ostrzegania, które umożliwi Komisji rozpoczęcie dialogu z danym państwem członkowskim, aby zapobiec nasileniu się systemowego zagrożenia dla państwa prawnego. Jeżeli zastosowanie nowych ram UE dotyczących państwa prawnego nie przyniesie rozwiązania, w ostateczności będzie można skorzystać z przepisów art. 7, aby rozwiązać sytuację kryzysową i zapewnić poszanowanie wartości Unii Europejskiej. Nowe ramy prawne nie tworzą żadnych nowych kompetencji Komisji, lecz w bardziej przejrzysty sposób pokazują, jak Komisja wykonuje swoją rolę w ramach traktatów.

Przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Durão Barroso powiedział: „Państwo prawne to jeden z filarów tworzących Unię Europejską.Na tym właśnie opiera się Unia. Komisja Europejska jako strażnik traktatów odgrywa niezmiernie ważną rolę w utrzymaniu praworządności.Regularnie przypominałem o konieczności dysponowania ulepszonymi ramami, które pozwolą Komisji szybko i przejrzyście reagować w przypadku pojawienia się poważnych i systemowych zagrożeń dla praworządności w państwie członkowskim.W dniu dzisiejszym Komisja wywiązuje się z tego zobowiązania, zapewniając, że w przyszłości, czerpiąc z naszych niedawnych doświadczeń, będzie można zapobiegać sytuacjom kryzysowym związanym z praworządnością w państwach członkowskich i skutecznie je rozwiązywać".

„Poszanowanie zasad państwa prawnego stanowi warunek wstępny ochrony wszystkich pozostałych podstawowych wartości, na których opiera się UE.Ponieważ Komisja Europejska jest strażnikiem unijnych traktatów, musimy więc być również jednym ze strażników państwa prawnego", powiedziała wiceprzewodnicząca Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości.„W ciągu ostatnich kilku lat, za każdym razem, gdy w którymś z państw członkowskich pojawiało się zagrożenie lub istniało potencjalne zagrożenie dla państwa prawnego, wszystkie instytucje wzywały Komisję jako bezstronnego arbitra do podjęcia działań.Dziś wprowadzamy narzędzia niezbędne do działania i zapewnienia naszym obywatelom ochrony przed zagrożeniami dla państwa prawnego w Unii.Unia Europejska opiera się na poszanowaniu państwa prawnego i równości wszystkich państw członkowskich.Dlatego też nowe narzędzie służące ochronie praworządności będzie stosowane w oparciu o jednakowe kryterium oceny poważnego i systemowego zagrożenia dla państwa prawnego w odniesieniu do wszystkich państw członkowskich: małych czy dużych, leżących na północy, południu, wschodzie czy zachodzie".

Główne cechy nowych ram dotyczących państwa prawnego

• Nowe ramy opierają się w pełni na obowiązujących obecnie traktatach UE i stanowią uzupełnienie istniejących instrumentów, zwłaszcza procedury określonej w art. 7 i postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego wszczynanego przez Komisję. Nie wyklucza to oczywiście przyszłych zmian traktatów w tej dziedzinie.
• Nowe ramy koncentrują się na państwie prawnym. Państwo prawne leży u podstaw wszystkich wartości, na których opiera się Unia. Zagwarantowanie poszanowania państwa prawnego zapewni ochronę innych podstawowych wartości. Komisja przyjęła szeroką definicję państwa prawnego w oparciu o zasady określone w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – głównie chodzi tu o system stosowania i egzekwowania przepisów prawa (zob. załącznik 2).
• Ramy te mogą zostać zastosowane w celu ochrony państwa prawnego w sytuacjach systemowego załamania niekorzystnie wpływającego na integralność, stabilność i prawidłowe działanie instytucji i mechanizmów ustanowionych na szczeblu krajowym. Ramy prawne UE nie są przeznaczone do regulowania indywidualnych sytuacji lub pojedynczych przypadków naruszenia praw podstawowych lub błędów wymiaru sprawiedliwości.
• Równość państw członkowskich – ramy te będą stosowane w jednakowy sposób we wszystkich państwach członkowskich i będą funkcjonować w oparciu o takie same kryteria określania systemowego zagrożenia dla państwa prawnego.
• Ramy UE ustanawiają narzędzie wczesnego ostrzegania, aby zaradzić zagrożeniom dla państwa prawnego. Narzędzie to umożliwia Komisji rozpoczęcie dialogu z danym państwem członkowskim, tak aby znaleźć rozwiązanie, zanim konieczne będzie zastosowanie istniejących mechanizmów prawnych określonych w art. 7 traktatu.
• W nowych ramach państwa prawnego Komisja Europejska odgrywa główną rolę jako niezależny strażnik wartości UE. Może ona wykorzystywać wiedzę specjalistyczną innych instytucji UE i organizacji międzynarodowych (zwłaszcza Parlamentu Europejskiego, Rady, Agencji Praw Podstawowych, Rady Europy, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), itp.).

Trzyetapowy proces

Celem ram prawnych jest umożliwienie Komisji znalezienia rozwiązania z zainteresowanym państwem członkowskim, aby zapobiec pojawieniu się systemowego zagrożenia dla państwa prawnego, które mogłoby się przerodzić w „wyraźne ryzyko poważnego naruszenia", co z kolei mogłyby spowodować zastosowanie art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej. Jeśli istnieją wyraźne oznaki systemowego zagrożenia dla państwa prawnego w państwie członkowskim, Komisja może rozpocząć „proces poprzedzający procedurę art. 7", nawiązując dialog z takim państwem członkowskim. Proces ten obejmuje trzy etapy (zob. rys. w załączniku 1). Są to:

1. Ocena Komisji: Komisja będzie gromadzić i analizować wszelkie istotne informacje oraz oceni, czy istnieją wyraźne przesłanki wskazujące na systemowe zagrożenie dla państwa prawnego. Jeżeli w wyniku takiej oceny Komisja uzna, że rzeczywiście istnieje systemowe zagrożenie, rozpocznie dialog z danym państwem członkowskim, wysyłając do niego odpowiednio uzasadnioną opinię na temat państwa prawnego", która będzie ostrzeżeniem dla państwa członkowskiego. Państwo członkowskie będzie miało możliwość przedstawienia swoich uwag.
2. Zalecenie Komisji: Na drugim etapie, o ile sprawa nadal nie została rozwiązana w sposób zadowalający, Komisja opublikuje „zalecenie w sprawie państwa prawnego" skierowane do danego państwa członkowskiego. Będzie w nim zalecać, aby państwo członkowskie rozwiązało zidentyfikowane problemy w wyznaczonym terminie i poinformowało Komisję o działaniach podjętych w tym celu. Komisja opublikuje swoje zalecenia.
3. Działania podjęte w następstwie zalecenia Komisji: Na trzecim etapie Komisja będzie monitorować działania podjęte przez dane państwo członkowskie w odpowiedzi na jej zalecenia. W przypadku braku zadowalających działań następczych w wyznaczonym terminie Komisja może skorzystać z jednego z mechanizmów określonych w art. 7 TUE.

Cały proces opiera się na stałym dialogu Komisji z danym państwem członkowskim. O jego wynikach Komisja na bieżąco i dokładnie informuje Parlament Europejski i Radę.

Kontekst:

Przestrzeganie zasad państwa prawnego jest niezbędnym warunkiem ochrony wszystkich podstawowych wartości wymienionych w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Jest to także konieczny warunek przestrzegania wszystkich praw i obowiązków wynikających z traktatów i z prawa międzynarodowego. Od 2009 r. Komisja Europejska wielokrotnie miała do czynienia z sytuacjami kryzysowymi w niektórych państwach członkowskich, w czasie których ujawniły się szczególne problemy dotyczące państwa prawnego. W swoim orędziu o stanie Unii Europejskiej z 2012 r. przewodniczący Barroso przypomniał, że unia polityczna oznacza również, iż trzeba wzmocnić państwo prawne jako wartość leżącą u podstaw UE i zapowiedział odpowiednią inicjatywę (SPEECH/12/596). Opinia ta znalazła poparcie w rezolucji przyjętej przez Parlament Europejski w dniu 3 lipca 2013 r. i konkluzjach Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych z dnia 6 czerwca 2013 r. (zob. także SPEECH/13/348).

Na konferencji w sierpniu 2013 r. kolegium komisarzy przeprowadziło pierwszą debatę na temat kierunku polityki dotyczącą tego, w jaki sposób zapewnić lepszą ochronę państwa prawnego w Unii Europejskiej. Następnie we wrześniowym przemówieniu w Centrum Studiów nad Polityką Europejską wiceprzewodnicząca Reding nakreśliła swoją wizję ewentualnych nowych ram dotyczących państwa prawnego dla Unii Europejskiej (SPEECH/13/677). W listopadzie 2013 r. na konferencji wysokiego szczebla Assises de la Justice poświęconej przyszłości wymiaru sprawiedliwości w UE, w której uczestniczyło ponad 600 zainteresowanych stron, osobno dyskutowano na temat nowego mechanizmu praworządności.

W oparciu o wszystkie te dyskusje i przed przyjęciem przedstawionych w dniu dzisiejszym nowych ram prawnych kolegium komisarzy odbyło kolejną debatę na temat kierunku polityki w dniu 25 lutego 2014 r.

Dodatkowe informacje

Przewodniczący José Manuel Barroso – orędzie o stanie Unii w 2012 r.

SPEECH/12/596

Strona główna przewodniczącego Komisji Europejskiej José Manuela Barroso:

http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/president/index_en.htm

Strona internetowa wiceprzewodniczącej Viviane Reding, unijnej komisarz ds. sprawiedliwości:

http://ec.europa.eu/reding

Przewodniczący i wiceprzewodnicząca KE na Twitterze: @BarrosoEU @VivianeRedingEU