Tworzywa sztuczne są wszechobecne we współczesnym świecie. Są one wszechstronne i trwałe; ta trwałość sprawia jednak, że problemem staje się ich utylizacja.

Celem zielonej księgi, opublikowanej w dniu dzisiejszym przez Komisję Europejską, jest zainicjowanie systematycznej wymiany zdań na temat tego, w jaki sposób można by zrównoważyć cykl życia tworzyw sztucznych i obniżyć wpływ „plastikowych odpadów” na środowisko.

Komisarz ds. środowiska Janez Potočnik powiedział: „Gospodarka odpadami z tworzyw sztucznych to główne wyzwanie z punktu widzenia ochrony środowiska; jest to jednak również olbrzymia szansa na zwiększenie oszczędności zasobów. Uważam, że w gospodarce obiegowej, w której niską dostępność materiałów kompensuje się wysokim poziomem recyklingu, tworzywa sztuczne mają przyszłość. Zapraszam wszystkie zainteresowane strony do wzięcia udziału w procesie konsultacji, którego celem jest szukanie pozytywnych rozwiązań dla kwestii odpadów z tworzyw sztucznych.”

Odpady z tworzyw sztucznych mogą przetrwać setki lat w przyrodzie, w szczególności w środowisku morskim. Do światowych oceanów i mórz corocznie trafia nawet 10 mln ton śmieci, głównie tworzyw sztucznych, przez co stają się one największym światowym wysypiskiem „plastikowych odpadów”.

W naszym społeczeństwie „jednorazowego użytku” tworzywa sztuczne są często postrzegane jako tani i bezzwrotny materiał, a poziom recyklingu jest niski. Połowa odpadów z tworzyw sztucznych wytwarzanych w Europie trafia na wysypiska, do czego nie powinno się dopuszczać, ponieważ tworzywa sztuczne mogą zawierać niebezpieczne substancje a ich utylizacja może prowadzić do niepożądanych emisji i koncentracji trujących pozostałości.

Zielona księga podkreśla kluczową rolę, jaką tworzywa sztuczne odgrywają w wielu procesach przemysłowych i zastosowaniach oraz potencjalne korzyści gospodarcze wynikające z podwyższenia poziomu recyklingu. W miarę wzrostu liczby ludności na świecie i kurczenia się zasobów naturalnych, recykling tworzyw sztucznych będzie stanowić alternatywę dla eksploatacji nietkniętych zasobów. Aby przyspieszyć tę zmianę, należy stworzyć lepsze warunki ramowe sprzyjające idei ekoprojektu i innowacjom środowiskowym, dzięki czemu zapobieganie powstawaniu odpadów oraz ich recykling będą wpisane w etap projektowania wyrobów z tworzyw sztucznych.

Poszczególne wyzwania związane z odpadami z tworzyw sztucznych nie są obecnie wyraźnie uwzględnione w przepisach UE dotyczących odpadów. Państwa członkowskie powinny przedkładać zapobieganie powstawaniu odpadów oraz ich recykling nad inne formy utylizacji, tak jak ma to miejsce w przypadku wszystkich strumieni odpadów, o których mowa w dyrektywie ramowej w sprawie odpadów. To jednak stanowczo nie wystarczy. Celem zielonej księgi jest zebranie informacji i poglądów, aby ocenić, jakie skutki wywołują odpady z tworzyw sztucznych, i określić europejską strategię na rzecz ich ograniczania. Zainteresowane strony proszone są o przedstawienie swoich poglądów na temat tego, czy i w jaki sposób należy dostosować obowiązujące prawodawstwo, tak aby uwzględniało ono kwestię odpadów z tworzyw sztucznych i wspierało ponowne wykorzystanie, recykling i odzyskiwanie „plastikowych odpadów” a nie ich składowanie. Poszukiwane są również opinie na temat skuteczności potencjalnych celów recyklingowych czy środków ekonomicznych, takich jak zakaz składowania odpadów, jego opodatkowanie oraz programy „pay-as-you-throw”. W zielonej księdze postawiono także pytania o to, w jaki sposób udoskonalić modularną i chemiczną budowę tworzyw sztucznych, aby podwyższyć ich podatność na recykling; jak zmniejszyć ilość śmieci w morzach; oraz czy istnieje potrzeba propagowania biodegradowalnych opakowań.

Dalsze działania

Proces konsultacji, obejmujący 26 pytań, będzie trwał do początku czerwca 2013 r. Wyniki zostaną wykorzystane na potrzeby dalszych działań w 2014 r. w ramach szerszego przeglądu polityki dotyczącej odpadów, który skupi się w szczególności na dotychczasowych celach w zakresie odzysku i składowania odpadów oraz na ocenie ex post pięciu dyrektyw dotyczących poszczególnych strumieni odpadów.

Kontekst

W niewiele więcej niż sto lat tworzywa sztuczne stały się nieodzowne we współczesnej inżynierii i budownictwie, ponieważ umożliwiły masową produkcję dóbr konsumpcyjnych. W ciągu zaledwie 50 lat produkcja tworzyw sztucznych na całym świecie wzrosła z 1,5 mln ton rocznie w 1950 r. do 245 milionów ton w 2008 r. Oczekuje się utrzymania tej tendencji. Szczególnie narażone na zanieczyszczanie odpadami z tworzyw sztucznych jest środowisko morskie. „Plastikowe odpady” stanowią 80 proc. ogromnych skupisk śmieci na Oceanie Atlantyckim i Pacyfiku. Ofiarami tych odpadów padają gatunki morskie, które połykają je lub zaplątują się w nich. Obecność pozostałości tworzyw sztucznych nawet w najbardziej oddalonych regionach światowych mórz i wybrzeży pokazuje, że za nadmiar „plastikowych odpadów” trzeba zapłacić. Tradycyjne tworzywa sztuczne zawierają również liczne dodatki chemiczne; niektóre z nich w dużych proporcjach. Dodatki te mogą być rakotwórcze, wywoływać inne toksyczne reakcje lub zaburzać gospodarkę hormonalną.

Niektóre strategiczne elementy pozwalające walczyć z problemem odpadów z tworzyw sztucznych w środowisku są już dostępne w istniejącym prawodawstwie dotyczącym odpadów. Dyrektywa ramowa w sprawie odpadów (2008/98/WE) skupia się na takich elementach jak: myślenie w kategoriach cyklu życia, zapobieganie powstawaniu odpadów zamiast ich przetwarzania, rozszerzona odpowiedzialność producenta, projektowanie wyrobów, oszczędne gospodarowanie zasobami i ochrona zasobów. Ponadto „Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy” z 2011 r. oraz siódmy program działań w zakresie środowiska naturalnego, zaproponowany przez Komisję w 2012 r. i obecnie analizowany przez Parlament Europejski i Radę, dodatkowo rozszerzają koncepcję konsultacji uwzględniając wprowadzenie unijnego celu ilościowego przewidującego zmniejszenie ilości odpadów trafiających do morza.

Dodatkowe informacje:

http://ec.europa.eu/environment/consultations/plastic_waste_en.htm

Zob. także: http://ec.europa.eu/environment/waste/index.htm