Karta praw podstawowych UE już od ponad roku ma moc prawnie wiążącą – głównie wobec instytucji UE (Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji Europejskiej), które przygotowują nowe europejskie przepisy, ale również wobec władz krajowych, które te przepisy wdrażają.

W ramach starań, aby uczynić prawa podstawowe częścią życia obywateli UE, Komisja Europejska sporządziła po raz pierwszy sprawozdanie ze stosowania karty. Sprawozdanie roczne w sprawie stosowania karty pokazuje, że prawa podstawowe mają znaczenie w wielu obszarach polityki – od ochrony danych po imigrację i azyl – a obywatele są nią żywo zainteresowani. Niemniej jednak w sprawozdaniu podkreślono też, że postanowienia karty wielokrotnie bywają interpretowane niewłaściwie. W 2010 r. Komisja otrzymała od obywateli ponad 4 000 pism dotyczących praw podstawowych. Około trzy czwarte z nich odnosiło się do sytuacji niewchodzących w zakres prawa UE. Co więcej, z niedawnej ankiety przeprowadzonej przez Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, że 72% Europejczyków uważa, że nie posiada dostatecznych informacji na temat Karty praw podstawowych UE (EO/11/6). Dzisiejsze sprawozdanie jest pierwszym krokiem w kierunku rozwiązania tego problemu, gdyż wyjaśnia ono, jaki jest zakres zastosowania karty. Ułatwi to obywatelom dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Sprawozdanie powinno pomóc obywatelom w ustaleniu, do kogo muszą się zwrócić, gdy uważają, że ich prawa podstawowe zostały naruszone przez instytucję UE lub organ krajowy. Sprawozdanie roczne stanowi tym samym część strategii Komisji zmierzającej do zapewnienia rzeczywistego wykonania praw podstawowych, tak aby obywatele mogli się na nie powoływać (zob. IP/10/1348).

„Aby karta była skuteczna w praktyce, obywatele muszą znać swoje prawa i muszą wiedzieć, jak je stosować, aby sprawiedliwości stało się zadość” – stwierdziła komisarz ds. sprawiedliwości i wiceprzewodnicząca Komisji Viviane Reding. „Unia nie jest policjantem stojącym na straży praw podstawowych. Karta ma zastosowanie w pierwszej kolejności do instytucji UE. W pierwszej instancji egzekwowaniem praw zajmują się sędziowie sądów krajowych orzekający zgodnie z konstytucją danego kraju”. Następnie dodała: „Gdy chodzi jednak o stosowanie prawa unijnego, nie będę tolerować jakichkolwiek naruszeń praw podstawowych. Sprawozdanie roczne pomoże nam ocenić postępy, tak abyśmy mogli podjąć konieczne działania i wyciągnąć wnioski na przyszłość”.

„Sprawozdanie stanowi ważny krok na drodze do wypełnienia zobowiązań UE w zakresie ochrony praw podstawowych. Stanie się ono drogowskazem dla Unii w jej działaniach politycznych i ustawodawczych, a ponadto wyraźnie pokazuje, w jakich obszarach potrzebne są aktywniejsze działania – tak ze strony UE, jak i państw członkowskich – aby zagwarantować wszystkim obywatelom UE przestrzeganie ich praw podstawowych” – oświadczył Morten Kjaerum, dyrektor Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej.

Obywatele są żywo zainteresowani egzekwowaniem Karty praw podstawowych UE i mają wysokie oczekiwania w tym zakresie. Równocześnie jednak wiele otrzymanych skarg dotyczyło sytuacji, w których karta nie mogła zostać zastosowana (zob. załącznik). Świadczy to o częstym braku zrozumienia celów karty oraz sytuacji, w których rzeczywiście ma ona zastosowanie, a także o niezrozumieniu roli Unii Europejskiej.

Dzisiejsze sprawozdanie ma zatem na celu poprawę wiedzy społeczeństwa na temat przypadków, w których mogą oni powoływać się na postanowienia karty. Celem sprawozdania jest przede wszystkim wyjaśnienie roli państw członkowskich i systemów krajowych w zakresie ochrony praw, a równocześnie zadań Komisji Europejskiej w tym zakresie. Obywatele, którzy uważają, że ich prawa podstawowe zostały naruszone, muszą wiedzieć, gdzie mogą się zwrócić, aby te prawa wyegzekwować.

Dzisiejsze sprawozdanie zawiera pierwszy kompleksowy przegląd sytuacji w zakresie wdrażania praw podstawowych w UE w związku z traktatem lizbońskim, który ustanowił prawnie wiążący charakter karty. W sprawozdaniu podkreślono, że prawa zawarte w karcie muszą być zawsze brane pod uwagę przez instytucje UE, natomiast państwa członkowskie są związane postanowieniami karty tylko wówczas, gdy wdrażają politykę i przepisy UE. Sprawozdanie zostało podzielone na sześć rozdziałów, które odpowiadają sześciu tytułom Karty praw podstawowych UE: Godność, Wolności, Równość, Solidarność, Prawa obywatelskie i Wymiar sprawiedliwości (zob. załącznik). Pokazuje to, że karta ma znaczenie dla wielu obszarów polityki, za które Unia ponosi odpowiedzialność.

Na przykład w kwestii stosowania urządzeń do prześwietlania osób na lotniskach Komisja zwróciła uwagę na konieczność przestrzegania praw podstawowych, takich jak godność ludzka, prawo do życia prywatnego i rodzinnego i ochrona prywatności danych. W zarządzaniu granicami Komisja przedstawiła nowe przepisy, aby zwiększyć skuteczność ochrony granic morskich, a równocześnie zapewnić przestrzeganie praw podstawowych migrantów zatrzymanych na morzu. Komisja zaproponowała również zmiany w przepisach regulujących pracę agencji Frontex, zajmującej się zewnętrznymi granicami UE (zob. IP/10/184). Przedstawione wnioski zawierają wymóg, aby funkcjonariusze służby kontroli granicznej odbyli szkolenie z zakresu praw podstawowych oraz aby wszelkie incydenty zaistniałe w trakcie działań operacyjnych, w tym w odniesieniu do praw podstawowych, były zgłaszane władzom krajowym i aby nie były one pozostawione bez odpowiedzi.

Trybunał Sprawiedliwości UE również odgrywa ważną rolę w realizowaniu postanowień karty. Na przykład, jeśli chodzi o prawo do ochrony danych osobowych, w dniu 9 listopada 2010 r. Trybunał unieważnił niektóre unijne przepisy, które wymagały publikowania nazwisk osób fizycznych otrzymujących środki z Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. W głośnej sprawie dotyczącej równouprawnienia w dniu 1 marca br. Trybunał orzekł, że różne składki ubezpieczeniowe dla kobiet i mężczyzn stanowią dyskryminację ze względu na płeć i są niezgodne z kartą (MEMO/11/123). Państwa członkowskie nie mogą wprowadzać w ustawodawstwie krajowym jakichkolwiek odstępstw od tej ważnej zasady.

W 2010 r. Komisja podjęła działania służące zagwarantowaniu prawa wszystkich obywateli UE do podróżowania do innych państw UE i do osiedlania się w nich oraz prawo do niedyskryminacji. W celu zagwarantowania tych praw Komisja podjęła natychmiastowe działania w związku z wydarzeniami, które miały miejsce latem 2010 r., a mianowicie w związku z wydaleniem z Francji obywateli europejskich pochodzenia romskiego (SPEECH/10/428 oraz MEMO/10/502). Komisja dokładnie sprawdziła, czy zostało to przeprowadzone zgodnie z wymogami UE. W związku z działaniami Komisji Francja i inne państwa członkowskie zmieniają obecnie swoje przepisy, aby dostosować je do przepisów UE dotyczących swobodnego przepływu.

Przebieg procedury

Wraz z wejściem w życie traktatu lizbońskiego w dniu 1 grudnia 2009 r. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej stała się dokumentem prawnie wiążącym.

W październiku 2010 r. Komisja przyjęła strategię skutecznego wprowadzania w życie Karty praw podstawowych. Opracowała listę kontrolną dotyczącą praw podstawowych, aby usprawnić ocenę wpływu przygotowywanych przez nią wniosków ustawodawczych na prawa podstawowe (zob. załącznik). Komisja zobowiązała się również do informowania obywateli o tym, w jakich sytuacjach jest uprawniona do działania w kwestiach dotyczących praw podstawowych, oraz do corocznego publikowania sprawozdań ze stosowania postanowień karty, co umożliwi kontrolę postępów w tym zakresie. Opublikowanie sprawozdania jest odpowiedzią na wielokrotnie powtarzane apele Parlamentu Europejskiego.

Więcej informacji

Sprawozdanie roczne Komisji ze stosowania Karty praw podstawowych UE jest dostępne na stronie:

http://ec.europa.eu/justice/news/intro/news_intro_en.htm  

Strona internetowa wiceprzewodniczącej Komisji Europejskiej Viviane Reding, komisarz UE ds. sprawiedliwości:

http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/reding/index_en.htm