Parlament Europejski przyznał w 2009 roku Nagrodę imienia Sacharowa na rzecz Wolności Myśli rosyjskiej organizacji obrony praw obywatelskich "Memoriał" i trzem jej przedstawicielom: Olegowi Orłowowi, Siergiejowi Kowaliowowi i Ludmile Aleksiejewej oraz wszystkim pozostałym obrońcom praw człowieka w Rosji.

Każdego roku Parlament przyznaje nagrodę Sacharowa osobom lub organizacjom, które, podobnie jak patron wyróżnienia, odznaczyły się w walce o prawa człowieka.

Gdy przed dwudziestu laty, zimą, Andriej Sacharow umierał w moskiewskim mieszkaniu, świat znał go już jako wybitnego fizyka, pacyfistę i bojownika o prawa człowieka. Ojciec radzieckiej bomby wodorowej otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, kiedy tak jak jej szwedzki fundator, twórca dynamitu, poświęcił się zapobieganiu niszczącym skutkom swojego odkrycia. Toczył walkę o prawa człowieka w ZSRR. "Wolność intelektualną ma zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa ludzkiego", pisał Sacharow

Z kolei Parlament Europejski opowiada się za poszanowaniem podstawowych praw człowieka, wolnością i demokracją w Europie i na świecie. Parlamentarna Komisja Spraw Zagranicznych, poprzez Podkomisję Praw Człowieka, bezpośrednio wypowiada się w kwestii obrony praw człowieka poza granicami Unii.

Ustanowiona w 1988 r. Nagroda imienia Sacharowa na rzecz wolności myśli jest przyznawana corocznie przez PE. Stanowi ona wyróżnienie dla osób lub organizacji aktywnych w dziedzinie obrony praw człowieka i wolności podstawowych.

Parlament Europejski przyznaje „nagrodę za obronę praw człowieka” – w wysokości 50 tys. euro – podczas uroczystego posiedzenia w Strasburgu w okolicach 10 grudnia, w rocznicę podpisania Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1948 r.

W tym roku nagrodę w postaci dyplomu i dołączonego do niego czeku wręczy 16 grudnia w Strasburgu przewodniczący Parlamentu Europejskiego, Jerzy Buzek. "Przyznając tegoroczną nagrodę Ludmile Aleksiejewej, Siergiejowi Kowaliowowi i Olegowi Orłowowi w uznaniu dla stowarzyszenia MEMORIAŁ i wszystkich obrońców praw człowieka w Rosji, mamy nadzieję przyczynić się do przerwania kręgu strachu i przemocy otaczającego obrońców praw człowieka w Federacji Rosyjskiej i przekazać przesłanie, iż działacze społeczeństwa obywatelskiego, niezależnie od miejsca, muszą cieszyć się swobodą korzystania z najbardziej podstawowych praw wolności myśli i swobody wypowiedzi", powiedział przewodniczący Jerzy Buzek. "Wolność przekonań jest konieczna w dochodzeniu do prawdy. Pozwólcie państwo podzielić się osobistą satysfakcją, że mogę dziś ogłosić tę nagrodę jako przewodniczący Parlamentu Europejskiego i jako człowiek wywodzący się z Solidarności, który był świadkiem walki Polski o prawdę i zwycięstwa wolności w latach osiemdziesiątych".  

Memoriał został założony pod koniec lat osiemdziesiątych jako inicjatywa mająca doprowadzić do budowy centrum pamięci ofiar represji stalinowskich. Na czele organizacji stanął Andriej Sacharow. Po rozpadzie Związku Radzieckiego, Memoriał rozszerzył działalność i stał się organizacją praw człowieka, która propaguje "dojrzałe społeczeństwo obywatelskie i demokrację opartą na zasadzie państwa prawa" i w ten sposób chce zapobiegać powrotowi do totalitaryzmu. Memoriał zabiega o przestrzeganie praw podstawowych w państwach postsowieckich, takich jak Azerbejdżan, Armenia, Gruzja, Tadżykistan, Mołdawia i Rosja i Ukraina.

Sergiej Kowaliow w 1969 r. założył pierwsze w ZSRR stowarzyszenie obrony praw człowieka, Grupę Inicjatywną dla Obrony Praw Człowieka w ZSRR, i stał się jednym z inicjatorów założenia organizacji Memoriał. Kowaliow jest zdeklarowanym krytykiem autorytarnego nurtu w administracjach Borysa Jelcyna i Władimira Putina. W 1996 r. na znak protestu zrezygnował z pełnienia funkcji przewodniczącego prezydenckiej komisji praw człowieka w administracji Borysa Jelcyna. W 2002 r. stworzył społeczną komisję mającą na celu zbadanie okoliczności zamachów bombowych na budynki mieszkalne w Moskwie w 1999 r. Prace komisji zostały sparaliżowane na skutek zamachu na jej członków i prześladowań.

Ludmiła Michaiłowna Aleksiejewa założyła z Andriejem Sacharowem Moskiewską Grupę Helsińską, mającą za zadanie nadzorować przestrzeganie przez ZSRR aktu końcowego z Helsinek z 1976 r. Od lat 60. Aleksiejewa walczyła o sprawiedliwe procesy aresztowanych dysydentów oraz o obiektywne relacje z procesów w mediach. Została wykluczona z partii komunistycznej i straciła posadę redaktor czasopisma naukowego.

Aleksiejewa wraz z Garrim Kasparowem i Georgim Satarowem przewodniczyła Kongresowi Obywatelskiemu Wszystkich Rosjan. W styczniu 2008 r., po konflikcie z Kasparowem, Aleksiejewa i Satarow zrezygnowali z uczestnictwa w Kongresie. Aleksiejewa krytykuje kremlowskie podejście do praw człowieka i oskarża rząd o zachęcanie ekstremistów do propagowania nacjonalistycznej polityki przejawiającej się miedzy innymi masowymi deportacjami Gruzinów w 2006 r., atakami policji na obcokrajowców pracujących na ulicznych bazarach oraz postępowaniem Rosji w sprawie Inguszetii.

Oleg Orłow jest faktycznym prezesem Memoriału. 25 września sąd twerski w Moskwie rozpoczął rozprawę w sprawie powództwa wniesionego przeciwko Orłowowi przez prezydenta Czeczenii Ramzana Kadyrowa, który oskarża go o „zniesławienie i znieważenie jego honoru i godności”. Orłow oskarżył Kadyrowa o to, że to on stał za morderstwem działaczki na rzecz praw człowieka Natalii Estemirowej. Orłow został porwany razem z trzema dziennikarzami w Inguszetii 23 listopada 2007 r. Był bity, grożono mu śmiercią, w końcu został wypuszczony.