Europe Direct Poznań

Data publikacji: 12.03.2010

Traktat o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej: nowa rzeczywistość, nowe wyzwania

Gdy w 1968 roku rozpoczęła się ratyfikacja Traktatu o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej (NPT), zimnowojenny świat otrzymał gwarancję, że nic nie naruszy delikatnej równowagi sił dwóch skonfrontowanych bloków politycznych balansujących na krawędzi totalnego konfliktu.

Porządek świata zmienił się diametralnie od tamtego czasu. Zniknęły stare zagrożenia, powstały nowe, takie jak międzynarodowy terroryzm. Przed planowanym przeglądem Traktatu posłowie skierowali zapytania do Rady i Komisji.

NPT: trochę teorii

Traktat o Nierozprzestrzenianiu Broni Atomowej jest wielostronnym układem międzynarodowym zawartym pod auspicjami ONZ. Projekt dokumentu zgłosiła Republika Irlandii. Proces ratyfikacji traktatu rozpoczął się 1 lipca 1968 roku. Jako pierwszy swój podpis złożył przedstawiciel Finlandii.

Obecnie sygnatariuszami traktatu jest 189 krajów. Spośród państw posiadających broń atomową trzy nie podpisały umowy (Indie, Pakistan i Izrael). W styczniu 2003 roku z układu wystąpiła Korea Północna.

Traktat obejmuje trzy filary:

1. Nierozprzestrzenianie: kraje już posiadające broń nuklearną zobowiązują się nie przekazywać jej innym państwom i nie eksportować technologii potrzebnej do produkcji takiej broni. Kraje nie posiadające broni atomowej deklarują, iż nie będą starały się wejść w jej posiadanie. Nie będą również prowadzić prac zmierzających do jej uzyskania.

2. Rozbrojenie: strony traktatu posiadające broń atomową deklarują stopniową redukcję arsenałów.

3. Prawo do korzystania z energii atomowej w celach pokojowych: głównie dotyczy ono budowy i eksploatacji elektrowni jądrowych.

Traktat do przeglądu

Co pięć lat odbywa się przegląd Traktatu. Służy on ocenie postępów jego realizacji i wzmocnieniu postanowień.

Następna konferencja przeglądowa odbędzie się w maju 2010 w Nowym Jorku. Unia Europejska weźmie w niej udział w charakterze obserwatora, koordynując stanowiska państw członkowskich. Spotkanie będzie można uznać za udane, jeśli:

• społeczność międzynarodowa zgodzi się na skoordynowaną reakcję na naruszenia popełniane przez Iran i Koreę Północną (obecnie Chiny sprzeciwiają się sankcjom wobec Iranu);

• Stany Zjednoczone i Rosja zadeklarują dalsze postępy w rozbrojeniu

Przed konferencją posłowie zapytali o działania, jakie podejmuje Rada, by zapewnić, że UE zaprezentuje konkretne wspólne stanowisko podczas konferencji przeglądowej i że wynik konferencji będzie pomyślny? Deputowani chcą również dowiedzieć się, jakie są priorytety Komisji Europejskiej dotyczące dalszych działań na rzecz nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i rozbrojenia w okresie sprawowania przewodnictwa Rady przez Hiszpanię? W środę, 10 marca w Strasburgu przedstawiciele obydwu instytucji przedstawią Izbie swoje odpowiedzi.

Światowy problem

Spośród siedmiu krajów, które przeprowadzając otwarte testy nuklearne potwierdziły swoją przynależność do atomowego klubu dwa - Indie i Pakistan nie ratyfikowały układu NPT. Przyczyną atomowego wyścigu zbrojeń między tymi krajami był przedłużający się konflikt o graniczne terytorium Kaszmiru. Z podpisaniem traktatu nie spieszy się również Izrael, który choć do broni A oficjalnie się nie przyznaje, według analityków najprawdopodobniej ją posiada.

Kolejny problem na Bliskim Wschodzie stanowi Iran. Program nuklearny tego kraju prowadzony jest wbrew postanowieniom traktatu, bo choć władze z prezydentem Ahmadinejadem na czele deklarują pokojowy cel badań - eksperci przypuszczają coś wręcz przeciwnego.

Europejskie rozwiązanie

Unia Europejska stopniowo budowała wspólną politykę w sferze objętej traktatem NPT. W bieżącej dekadzie, nasilająca się działalność terrorystyczna z jednej i formowanie się spójnej polityki zagranicznej UE z drugiej strony, znacząco zbliżyły perspektywy państw członkowskich na kwestię nuklearną. Sytuacja w UE jest bardzo złożona. Niektóre kraje należą do NATO, inne nie. Tylko Francja i Wielka Brytania mają broń atomową, pozostałe 23 państwa jej nie posiadają.

Co pięć lat organizowana jest konferencja państw-sygnatariuszy NPT, na której omawiana jest przyszłość układu. Ostatnia w 2005 roku została generalnie uznana za bardzo nieudaną, gdyż nie wprowadziła żadnych ważnych zmian. Unia Europejska niezależnie przyjmuje własne stanowisko w sprawie NPT. Do najważniejszych dokumentów należą: Zasady i Cele Nierozprzestrzeniania (1995), Europejska Strategia Bezpieczeństwa (2003) oraz najnowsze Wspólne Stanowisko UE w sprawie NPT (2005).

UE wszystkie trzy filary NPT traktuje z równą uwagą i darzy jednakowym wsparciem. Problemy wynikające z nieprzestrzegania traktatu powinny być rozwiązywane na gruncie dyplomatycznym a państwa łamiące te zasady - jak najdłużej utrzymywane w orbicie dialogu. Obecnie negocjacje nuklearne UE-Iran realizują to założenie w praktyce. Oprócz tego UE wspiera ścisłą kontrolę obrotu materiałami rozszczepialnymi i ochronę instalacji nuklearnych.

Do najważniejszych przedsięwzięć UE należą: opracowany wspólnie z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (IAEA), "system śledzenia podejrzanych ładunków", uruchomienie procedur przeciwdziałających przemytowi uranu (we współpracy z instytutem w Karlsruhe) oraz dotacje dla Ukrainy i Rosji w wysokości 1,5 miliarda EUR, przeznaczone na restrukturyzacje dawnych baz nuklearnych.