2 kwietnia mija 30-ta rocznica przyjęcia pierwszego unijnego aktu prawnego dotyczącego kwestii przyrody – tzw. dyrektywy ptasiej.

Przepisy te są jednym
z największych osiągnięć europejskiej polityki ochrony środowiska oraz centralnym punktem unijnej strategii na rzecz powstrzymania procesu utraty różnorodności biologicznej. Dyrektywa ptasia odegrała kluczową rolę w odwróceniu procesu wymierania niektórych najbardziej zagrożonych gatunków ptaków w Europie, przede wszystkim dzięki ustanowieniu sieci obszarów specjalnej ochrony (OSO). Dzięki ukierunkowanym działaniom Unii Europejskiej, rządów krajowych, obrońców przyrody i ochotników na rzecz wprowadzenia jej w życie, przyszłość licznych gatunków ptaków rysuje się obecnie znacznie lepiej. Dotyczy to warzęchy (Platalea leucorodia), bielika zwyczajnego (Haliaeetus albicilla) oraz orła iberyjskiego (Aquila
adalberti). Obecnie istnieje prawie 5 000 OSO, obejmujących ponad 10 proc. powierzchni Unii Europejskiej. Stanowią one integralną część sieci ekologicznej Natura 2000. Dyrektywa ptasia jest doskonałą ilustracją podziału odpowiedzialności i współpracy między 27 państwami członkowskimi UE.

Stavros Dimas, unijny komisarz ds. środowiska, stwierdził: „Dyrektywa ptasia to jeden z największym sukcesów unijnej polityki ochrony środowiska. Stanowi ona praktyczny przykład naszego zaangażowania na rzecz zachowania światowej
różnorodności biologicznej. Oprócz tego, że naturalne piękno ptaków to bezcenna część naszego dziedzictwa naturalnego, są one także zasadniczymi wskaźnikami stanu środowiska. Dzikie ptactwo w Europie odniosło wielkie korzyści z surowych norm ustanowionych w dyrektywie. Istnieją nadal znaczące wyzwania, którym należy sprostać, aby zapewnić długoterminową witalność ptasich populacji Dyrektywa ptasia jest dzisiaj tak samo istotna, jak 30 lat temu, i ma do odegrania kluczową rolę w realizacji polityki dotyczącej różnorodności biologicznej w nadchodzących latach.”

Dyrektywa ptasia – historia sukcesu

Trzydzieści lat po jej przyjęciu dyrektywa ptasia pozostaje najważniejszym unijnym aktem prawnym w zakresie ochrony ptactwa w Europie. Jest również jednym z największych sukcesów, jeśli chodzi o politykę UE w dziedzinie ochrony środowiska.

Badanie opublikowane w czasopiśmie Science potwierdziło, że wniosła ona znaczący wkład w powstrzymanie procesu wymierania niektórych najbardziej zagrożonych gatunków ptaków w Europie. Poprawę stanu populacji ptaków, takich jak petrel maderski (Pterodroma madeira), pelikan kędzierzawy (Pelecanus crispus) czy kormoran mały (Phalacrocorax pygmaeus), osiągnięto w znacznym stopniu dzięki wyznaczeniu obszarów specjalnej ochrony (OSO). Sieć prawie 5 000 OSO obejmuje ponad 10 % powierzchni Europy, a także znaczące przybrzeżne obszary morskie.

Dyrektywa ptasia jest doskonałą ilustracją udanej współpracy międzynarodowej. Kiedy przyjmowano ją w 1979 r., UE składała się zaledwie z dziewięciu państw członkowskich. Obecnie współpraca rozciąga się na obszar rozszerzonej Unii, a OSO znajdują się w 27 krajach. Jednakowe zasady dotyczące ochrony ptaków obowiązują w całej Wspólnocie, a Komisja ściśle kontroluje ich wdrażanie przez państwa członkowskie, wykorzystując, w razie potrzeby, procedury sądowe związane z naruszeniem przepisów.

W dyrektywie ptasiej uwzględniono znaczenie współistniejącej z naturą działalności człowieka, np. myślistwa, rybołówstwa i rolnictwa. Znaczna część terenów objętych siecią Natura 2000 pozostanie prawdopodobnie w rękach prywatnych właścicieli, a nacisk będzie kładziony na zagwarantowanie w przyszłości gospodarki zrównoważonej zarówno pod względem ekologicznym, jak i ekonomicznym.

Wyzwania na przyszłość

Pomimo osiągniętego postępu bogata różnorodność awifauny europejskiej, liczącej ponad 500 gatunków dzikich ptaków, poddawana jest w dalszym ciągu poważnej presji. Zgodnie z ostatnimi badaniami naukowymi, proces wymierania
w poważnym stopniu dotyczy 43 proc. gatunków ptaków w Europie. Stanowi to wielkie wyzwanie, jeśli chodzi o zakończenie tworzenia sieci Natura 2000, włącznie z jej komponentem morskim.

Istnieje również potrzeba większej ochrony wspólnego ptactwa, które zależne jest od obszarów wiejskich. Zmiany w zakresie polityki rolnej doprowadziły do niepokojącego zmniejszenia populacji ptaków krajobrazu rolniczego. Ich liczebność spadła o około 50 proc. od roku 1980. Chociaż sytuacja w tym zakresie obecnie stabilizuje się, konieczne są dalsze działania na rzecz
lepszej integracji wymogów dotyczących ochrony ptaków w ramach polityki w dziedzinie rolnictwa oraz w innych dziedzinach, aby odtworzyć populacje ważnych gatunków, np. strepeta (Tetrax tetrax) czy derkacza (Crex crex).

Stan zdrowia ptaków jest symptomatyczny dla czynników oddziałujących w szerszej skali na różnorodność biologiczną, takich jak zmiany klimatu. Widoczne są już zmiany w rozkładzie niektórych ptasich populacji. Zapewnienie przyrodzie odpowiedniej przestrzeni oraz dostosowanie środków służących zachowaniu ptactwa do zmian klimatu to kluczowe wyzwanie na przyszłość.

Dyrektywa ptasia jest również pomocna w podejmowaniu przez UE zobowiązań na szczeblu międzynarodowym dotyczących ptaków migrujących. Ponieważ wiele gatunków ptaków spędza część życia poza Europą, zasadnicze znaczenie ma współpraca z krajami położonymi wzdłuż szlaków ich wędrówek w celu zapewnienia ochrony niezbędnej dla zachowania zdrowia ptasich populacji.

Kontekst

Dyrektywa ptasia została przyjęta w odpowiedzi na rosnące zaniepokojenie zanikaniem populacji dzikich ptaków w Europie, spowodowanym zanieczyszczeniem, utratą siedlisk oraz niezrównoważoną działalnością człowieka. Uwzględniono w niej również fakt, że dzikie ptactwo, złożone w dużej mierze z gatunków wędrownych, stanowi wspólne dziedzictwo państw
członkowskich, a jego skuteczna ochrona wymaga współpracy na szczeblu międzynarodowym.

Dodatkowe informacje
http://ec.europa.eu/environment/nature/legislation/birdsdirective/index_en.htm