.

Wakacyjne podróże Syriusz rozpoczyna od odwiedzenia Gołańczy, oddalonej o 80 km od Poznania. Do Gołańczy dojedziemy Kolejami Wielkopolskimi.

Miasto i Gmina Gołańcz to malowniczy rejon położony w północno-wschodniej Wielkopolsce,  w historycznym i etnograficznym regionie zwanym Pałukami. Jest to miasteczko o bogatej,  600 – letniej historii, liczące ponad 3500 mieszkańców, położone nad Strugą Gołaniecką  i Jeziorem Smolary, na wysokości 95 m n.p.m.
Herbem miasta jest otwarta brama z basztą i łacińskim napisem „Porta Patens Esto”, co oznacza „Brama niech będzie otwarta”.

 
Fot: Herb Gołańczy   https://www.wagrowiec.pl/570,miasto-i-gmina-golancz

Na rozwój miejscowości największy wpływ miał niszczycielski potop Szwedzki, który spowodował ogromną zapaść okolicy oraz tegoż ośrodka władzy. W ciągu wieków miasto należało m.in. do Pałuków-Gołanieckich, Grudzińskich, Smoguleckich, Flemingów, Przebendowskich, Malechowskich, Mielżyńskich, Czarneckich i Hutten-Czapskich. W mieście i gminie znajdują się zabytkowe obiekty, do których należą m.in. ruiny gotyckiego, czternastowiecznego, kasztelańskiego zamku Pałuków, kościół pobernardyński pw. NMP oraz kościół pw. św. Wawrzyńca.

Zamek z legendą w tle
Zamek w Gołańczy, będący jednym z bardziej rozpoznawalnych zabytków średniowiecza północnej Wielkopolski, powstał zapewne w drugiej połowie XIV wieku w miejscu wcześniejszej osady lub dworu Pałuków. Pierwsze informacje o budowli określanej mianem castrum /obronny/, pojawiają się już 1383 roku. W latach 70. XV wieku zamek przeszedł w ręce rodziny Grudzińskich, a dwa stulecia później Smoguleckich. W dobrej kondycji zachował się do połowy XVII wieku, kiedy to w 1656 roku został brutalnie zdobyty i zniszczony przez wojska szwedzkie. Z tym wydarzeniem wiąże się niezwykle ciekawa legenda. Kiedy w 1655 r. wielkopolską ziemię zalała fala szwedzkiego potopu, niewielu możnych stawiło czoła najeźdźcy. Do tych nielicznych należeli mieszkańcy zamku w Gołańczy. Oprócz żołnierzy za murami schronili się też starcy, kobiety i dzieci. Szwedzkie wojsko okrążyło zamek spodziewając się łatwego łupu. Obrońcy początkowo mężnie stawili czoła wrogowi, kiedy jednak z dnia na dzień wyczerpywały się zapasy prochu i żywności, coraz częściej zwątpienie gościło w ich sercach. W końcu chcąc ratować tych najsłabszych kasztelan postanowił zamek poddać licząc na łaskawość najeźdźcy. Kazał tedy opuścić most zwodzony i wraz z córką wyszedł na spotkanie zdobywcom. Młody szwedzki dowódca ujrzawszy Hankę, gotów był spełnić każdy warunek, byle tylko starościanka została jego żoną. Obiecał, że jeżeli Hanka opuści zamek, on pozwoli również odejść wszystkim jego mieszkańcom, nie czyniąc nikomu krzywdy. Mając takie zapewnienie, dziewczyna wdrapała się na wieżę zamkową, skąd rzuciła się w wody jeziora. Nie chciała Szweda za męża, a swoją śmiercią uratowała od zagłady mieszkańców Gołańczy. Od tego czasu co roku 23 czerwca, w rocznicę śmierci dzielnej starościanki można na wodach jeziora zobaczyć jej ducha spacerującego po wodzie i zbierającego lilie wodne do panieńskiego wianka i jej zrozpaczonego ojca na czarnym koniu.
Czy w tej legendzie jest trochę prawdy? Sami się przekonajcie.

Zamek został  odbudowany przez Smoguleckich, którzy dawną wieżę mieszkalną przystosowali do funkcji rezydencjonalnej. Wówczas zamek otrzymał formę, którą możemy z pewnymi zmianami oglądać do dzisiaj. Z całego założenia przetrwał podpiwniczony budynek mieszkalny na planie prostokąta o wymiarach 17 na 11 metrów. Wewnątrz na każdej kondygnacji były po dwa pomieszczenia, a na najwyższej z nich znajdowała się jedna wielka sala. Jeszcze w końcu XV wieku wzniesiono częściowo zachowane mury obronne z kolistą basztą. Na miejscu średniowiecznej wieży bramnej zniszczonej przez Szwedów powstała nowa, barokowa konstrukcja.

Fot: https://www.galeriawielkopolska.info/golancz/

 
Fot: https://www.galeriawielkopolska.info/golancz/

W 2021 roku rozpoczęła się rewitalizacja zamku. Na inwestycję zaplanowano przeznaczenie 11 milionów złotych, z czego większą część stanowi dofinansowanie unijne. W planach jest budowa nowych stropów, uzupełnienie i przebudowa elewacji, wykonanie stolarki okiennej
i drzwiowej, dobudowa dwukondygnacyjnej przybudówki wejściowej, konserwacja i remont murów od wewnątrz oraz wykonanie schodów i windy do wszystkich kondygnacji, wykonanie instalacji wewnętrznych oraz wykończenie i wyposażenie wnętrz.

Fot: https://wagrowiec.naszemiasto.pl/gmina-golancz-trwa-rewitalizacja-zamku-w-golanczy-jak/ga/c1-8757237/zd/70201041

Kościół pobernardyński pw. NMP
Pierwotnie istniejąca tutaj świątynia została zbudowana na przełomie XV i XVI wieku w stylu gotyckim. Przebudowa i rozbudowa obiektu to dzieło Smoguleckich przeprowadzone od około 1652 roku z przerwą z uwagi na niszczycielski najazd Szwedów. Prace zakończono dopiero około 1700 roku. Wówczas Marcin Smogulecki sprowadził tutaj Franciszkanów. W wyniku pożaru z 1739 roku zniszczeniu ulega kościelna wieża i piętro klasztoru. Trudu odbudowy podjęła się ówczesna właścicielka Gołańczy-Marianna Malechowska, która dodatkowo dobudowała kaplicę Matki Bożej. Kontynuując jej dzieło po przeciwległej stronie w 1752 roku Piotr Raczyński postawił drugą kaplicę, nadając kościołowi kształt krzyża. Zasadniczo wygląd świątyni nie zmienił się już do naszych czasów. Wnętrze zachowało wyposażenie z tego okresu z oryginalną posadzką kamienną oraz barokowymi ołtarzami. Co ciekawe, w podziemiach pochowana została m.in. pierwsza żona autora słów naszego hymnu narodowego Józefa Wybickiego – Kunegunda Drwęska.

 

Fot: https://www.galeriawielkopolska.info/golancz/

 
Fot: https://www.galeriawielkopolska.info/golancz/

Kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca
Kościół pw. św. Wawrzyńca został zbudowany według projektu inżyniera architekta Stefana Cybichowskiego z Poznania. Kamień węgielny poświęcił 9 sierpnia 1931 r. bp Antoni Laubitz, a konsekracji w dniu 19 sierpnia 1934 r. przewodniczył kard. August Hlond. Jest to świątynia neoklasycystyczna na planie krzyża, murowana i otynkowana, pokryta wielospadowym dachem. Na kalenicy korpusu umieszczono specjalną wieżyczkę z sygnaturką, którą zwieńczono niewielką kopułą. Do głównej bryły dobudowano smukłą, czworoboczną, dwukondygnacyjną wieżę z dzwonnicą, na szczycie której umieszczono srebrny krzyż.
Po pożarze zastosowano prace konserwatorskie, na które otrzymano dofinansowanie unijne.
 

Fot: https://golancz.pl/cms/23136/koscioly

Wykorzystanie środków unijnych w Gołańczy

• „Rewitalizacja terenu przy zamku Kasztelańskim”, Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014 – 2020, działanie 4.4. Zachowanie, ochrona, promowaniei rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego, dofinansowanie z UE 8 315 448,34 zł.

•  Realizacja ratunkowych prac konserwatorskich i restauratorskich po pożarzew kościele parafialnym p.w. Św. Wawrzyńca w Gołańczy, Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014 – 2020, działanie 4.4. Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego, dofinansowanie z UE 1 887 777,63 zł.

Źródła:
https://www.galeriawielkopolska.info/golancz/
https://golancz.pl/cms/22331/dla-turysty
https://www.wagrowiec.pl/570,miasto-i-gmina-golancz
https://regionwielkopolska.pl/artykuly-kultura-ludowa/golanczlegenda-o-starosciance-hance/
https://mapadotacji.gov.pl/projekty/1270705/
https://mapadotacji.gov.pl/projekty/1270708/
https://wagrowiec.naszemiasto.pl/gmina-golancz-trwa-rewitalizacja-zamku-w-golanczy-jak/ar/c1-8757237
https://zamkomania.pl/golancz.php#informacje
Włodzimierz Łęcki- Przewodnik Wielkopolska, wyd. Sport i Turystyka Muza SA, W-wa 1997, wyd. .II
Anders, Łęcki, Maluśkiewicz, Słownik Krajoznawczy Wielkopolski, wyd. PWN, W-wa-Poznań 1992