Data publikacji: 25.02.2011
Wolontariat a polskie przewodnictwo w Radzie UE
Specjalnie dla Przedstawicielstwa KE dr Agnieszka Łada i dr Jacek Kucharczyk, eksperci Instytutu Spraw Publicznych, piszą o szansie jaką stwarza dla polskiej prezydencji w Radzie UE obchodzony w 2011 r. Europejski Rok Wolontariatu.
Autorzy przypominają, że państwo sprawujące przewodnictwo jest w sposób szczególny odpowiedzialne za tworzenie europejskiej tożsamości oraz podejmowanie działań na rzecz tworzenia europejskiego społeczeństwa obywatelskiego. Wolontariat znakomicie wpisuje się w te cele. Polska powinna zatem skorzystać ogromnych możliwości, jakie dałoby wpisanie zagadnień i działań związanych z promocją wolonatariatu do "mapy drogowej" polskiej prezydencji.
Rok 2011 został ustanowiony przez Radę Unii Europejskiej (na wniosek Komisji Europejskiej i po pozytywnej opinii ze strony Parlamentu Europejskiego) Europejskim Rokiem Wolontariatu Propagującym Aktywność Obywatelską. Wraz z przypadającym w 2010 roku Europejskim Rokiem Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym oraz w 2012 roku Europejskim Rokiem Aktywności Osób Starszych i Solidarności Między Pokoleniami stanowi ciąg lat tematycznych poświęconych istotnym aktualnym zagadnieniom społecznym.
Unia Europejska co roku wybiera temat, na który chce zwrócić uwagę obywateli Europy oraz rządów narodowych. Tematy te, obejmujące szerokie spektrum dziedzin, są też w centrum zainteresowania instytucji europejskich oraz Państw Członkowskich. Każdy rok europejski jest okazją do kampanii informacyjnej w skali europejskiej i krajowej. Tematy są wybierane z kilkuletnim wyprzedzeniem, tak aby zapewnić powodzenie każdej kampanii.
Ogólnym celem Roku Wolontariatu jest zachęcanie Wspólnoty, państw członkowskich, władz lokalnych i regionalnych do podjęcia wysiłków na rzecz stworzenia warunków sprzyjających angażowaniu się społeczeństwa obywatelskiego w wolontariat w Unii Europejskiej, wspieranie tych wysiłków – zwłaszcza poprzez wymianę doświadczeń i dobrych wzorców – a także do podjęcia wysiłków na rzecz większego wyeksponowania wolontariatu w UE. Jak zaznacza w swojej decyzji Rada, cel ten nie może zostać w pełni osiągnięty na szczeblu państw członkowskich. Potrzebna jest transnarodowa wymiana informacji i upowszechnianie najlepszych wzorców w całej Wspólnocie.
W Polsce wyznaczono następujące obszary priorytetowe ERW:
- promocja wartości wolontariatu i korzyści z niego płynących – kreowanie mody na wolontariat;
- wzmocnienie organizatorów wolontariatu;
- wzmocnienie systemowego podejścia do wolontariatu.
Podczas trwania Roku w całej UE podejmowane będą różnego typu akcje na poziomie krajowym i ogólnoeuropejskim. Będą to między innymi:
- spotkania i wydarzenia związane z celami ERW, w tym krajowe wydarzenia nakierowane na inicjowanie oraz promocję ERW, tworzące efekt katalizatora i dające przestrzeń do debaty nad konkretnymi inicjatywami;
- konferencje i seminaria na krajowym, regionalnym i lokalnym poziomie, pozwalające na wzajemne uczenie się i wymianę dobrych praktyk;
- działania informacyjne, badawcze i powiązane studia, edukacyjne i promocyjne kampanie na krajowym, regionalnym i lokalnym poziomie, w tym organizacja nagród oraz konkursów;
- współpraca z mediami.
Polska, która w drugiej połowie 2011 przejmie stery Unii Europejskiej, powinna skorzystać z faktu, że rok 2011 został ustanowiony Europejskim Rokiem Wolontariatu Propagującym Aktywność Obywatelską. Włączenie działań na rzecz rozwoju europejskiego wolontariatu do programu polskiej Prezydencji może być nie tylko korzystne wizerunkowo dla naszego kraju, ale także przynieść pozytywne zmiany w wielu dziedzinach kluczowych dla przyszłości Europy, takich jak radzenie sobie ze zmianami demograficznymi, polityka sąsiedztwa czy też wzmocnienie globalnej soft power Unii.
Wolontariat jest wszędzie
Wolontariat spełnia bowiem wiele zadań i ma do odegrania ważną rolę niemal we wszystkich obszarach unijnych polityk. Aspekt niesienia bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi lub pracy na rzecz jakiejś idei jest z pewnością jedną z ważniejszych, ale nie jedyną funkcją wolontariatu.
W szerszej perspektywie wychodzi naprzeciw podstawowym aktualnym wyzwaniom, przed którymi stoi Polska i Unia Europejska, poprzez:
- współtworzenie aktywnego społeczeństwa obywatelskiego
- przyczynianie się do budowania europejskiej tożsamości oraz integracji różnych kulturowo europejskich społeczeństw
- wpływ na rozwój kapitału społecznego
- promowanie wartości UE oraz jej wizerunku na świecie (jako soft power dyplomacji publicznej)
- integrowanie różnych pokoleń- rozwijanie współpracy międzypokoleniowej
Integracyjna funkcja wolontariatu może wychodzić poza granice samej Unii Europejskiej. Programy wymiany obejmujące kraje znajdujące się poza jej granicami przyczyniają się do promowania wartości UE oraz jej wizerunku na świecie. Mało kto dzisiaj pamięta, że w roku 2002, u progu członkostwa w Unii, polski rząd po konsultacjach z szeregiem polskich organizacji pozarządowych, przygotował tzw. non paper z propozycjami dla unijnej polityki wschodniej. Jednym z przedstawionych tam pomysłów było powołanie europejskiego odpowiednika amerykańskiego Korpusu Pokoju, to znaczy wspieranego z funduszy publicznych programu, w ramach którego młodzi Europejczycy będą wyjeżdżać zagranicę, żeby nieodpłatnie pracować na rzecz rozwoju jakiegoś kraju, chociażby ucząc języków obcych czy w inny sposób wykorzystując swoje kompetencje i energię. Warto teraz, kiedy Polska staje się coraz bardziej wpływowym i szanowanym krajem członkowskim UE, wrócić i twórczo rozwinąć tamten pomysł.
Wolontariat a Prezydencja – to idzie w parze
Przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej jest okresem, kiedy państwo może zaprezentować się jako aktywny członek Unii, mający interesujące propozycje dotyczące jej rozwoju oraz dążący do znalezienia kompromisu pomiędzy różnymi interesami poszczególnych krajów. Wbrew panującej w niektórych kręgach opinii, Prezydencja nie ma więc na celu forsowania swojego zdania czy zaspokajania własnych interesów. Wręcz odwrotnie, będzie ona uznana za sukces, jeżeli przyczyni się do budowania dobra wspólnego, tworzenia europejskiej jedności oraz pozytywnie wpłynie na położenie obywateli. Państwo stojące na czele Unii ustala listę priorytetów swojej Prezydencji. W zdecydowanej większości wynikają one z bieżącej agendy UE oraz aktualnej sytuacji polityczno-gospodarczej we Wspólnocie (i na świecie). Pole manewru, jakie ma dany kraj przy formułowaniu tej listy, jest więc niewielkie. Przyjęte przez polską Radę Ministrów w lipcu 2010 roku priorytety w znacznej mierze dotyczą obszarów (budżet, energia, obronność, rynek wewnętrzny), które są bardzo techniczne, wymagające dużej wiedzy merytorycznej, a przez to mało interesujące i trudne do zrozumienia dla obywateli. Można się także spodziewać, że poszczególni członkowie UE będą mieli w tych dziedzinach zróżnicowane stanowiska, co spowoduje, że Polska będzie musiała koordynować skomplikowane negocjacje. Temat wolontariatu jest tymczasem zagadnieniem bliższym obywatelom, wskazujący na ideę europejskiej jedności oraz niebudzący politycznych kontrowersji. Jego podjęcie może w związku z tym doprowadzić do zaprezentowania się przez Polskę z pozytywnej strony jako aktywnego państwa członkowskiego.Kraju, któremu zależy na przyszłości Unii i jej rozwoju, o dużym potencjale i znaczeniu w procesie integracji europejskiej, inicjującego działania dla dobra europejskiego społeczeństwa. Może też przynieść bezpośrednie korzyści Polsce.
Państwo sprawujące Przewodnictwo w Radzie UE jest w sposób szczególny odpowiedzialne za tworzenie europejskiej tożsamości pośród obywateli Unii oraz podejmowanie działań na rzecz tworzenia europejskiego społeczeństwa obywatelskiego. Temat wolontariatu z pewnością wpisuje się w takie cele. Programy wymiany wolontariuszy, ich przebywanie przez krótszy lub dłuższy okres w innym kraju UE, stwarzają doskonałą okazję do poznania przez nich danego państwa i jego kultury, w tym języka. Z drugiej strony, wolontariusz staje się ambasadorem własnego kraju, a po powrocie może dzielić się zebranymi doświadczeniami współpracy z obywatelami innego europejskiego regionu. Projekty wolontariackie pomiędzy państwami Unii bezpośrednio przyczyniają się więc do budowania europejskiej tożsamości oraz integracji różnych kulturowo europejskich społeczeństw, poprawiają wzajemny wizerunek i zrozumienie pomiędzy narodami UE.
Programy wymiany obejmujące kraje znajdujące się poza Unią przyczyniają się do promowania wartości UE oraz jej wizerunku na świecie. Szczególne znaczenie może to mieć w realizacji programów w ramach Partnerstwa Wschodniego, które znajduje się wśród priorytetowych tematów polskiej Prezydencji. Wspieranie projektów wolontariackich w krajach objętych Partnerstwem Wschodnim – zarówno przyjmowanie w krajach UE wolontariuszy z tego regionu, jak i wysyłanie na Wschód obywateli UE - może być ważnym elementem realizacji inicjatywy Partnerstwa. Co więcej, programy wolontariackie w dłuższej perspektywie mogą stać się jednym z elementów aktywnej polityki zagranicznej Unii Europejskiej, której nowe ramy są obecnie wypracowywane.
Integrująca rola wolontariatu polega także na fakcie integrowania przez niego różnych pokoleń. Wolontariat to szansa na rozwijanie współpracy międzypokoleniowej, aktywizowanie osób starszych, międzypokoleniową wymianę doświadczeń. Szczególne znaczenie będzie to miało w kontekście następującym po ERW, w 2012 roku - Europejskim Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Między Pokoleniami.
Wolontariat odgrywa także kluczową rolę w rozwijaniu kapitału społecznego, bowiem nieodpłatna działalność na rzecz wspólnot jest fundamentem, na którym można tworzyć sprawne, społecznie zakorzenione organizacje pozarządowe i kształtować zaufanie społeczne.
Aktywność wolontariacka jest także doskonałą podstawą do tworzenia się świadomego społeczeństwa obywatelskiego. Konieczność jego wsparcia została podkreślona w Traktacie z Lizbony. Pracując na rzecz innych lub dobra wspólnego wolontariusz staje się coraz bardziej świadomy swojej roli jako obywatela we współtworzeniu przyszłości szeroko pojętej Wspólnoty Europejskiej. Wzmacnianie działalności wolontariackiej może więc, w dłuższej perspektywie, zaowocować lepszym zrozumieniem obywateli dla konieczności ich aktywności społecznej i politycznej. Pozytywny przykład wolontariuszy będzie bowiem oddziaływał na ich otoczenie.
Stosunkowo nowym, ostatnio w Polsce coraz bardziej medialnym, obszarem aktywności wolontariatu jest działanie w sytuacjach klęsk żywiołowych. W ramach programów grantowych UE, skierowanych do wolontariatu, DG Środowisko oferuje pomoc finansową dla projektów dotyczących obrony cywilnej, która ma na celu ochronę ludności, środowiska i dziedzictwa kulturowego w sytuacjach klęsk żywiołowych. Istnieje też finansowy instrument realizacji zasady solidarności UE w sytuacji klęsk żywiołowych w postaci Funduszu Solidarności (Solidarity Fund).
Poza wymienionymi powyżej obszarami, wolontariat łączy się właściwie z każdą z polityk UE, od ochrony zdrowia przez politykę rozwojową aż po kulturę i promocję demokracji. Stykamy się więc z nim na każdym kroku, choć często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Tym bardziej Rok Wolontariatu powinien stanowić ważne zadanie dla wszystkich, od których zależy rozwój wolontariatu w Polsce i Europie oraz sukces polskiej Prezydencji.
Wybrane regulacje oraz mechanizmy dotyczące wolontariatu na arenie europejskiej
Korzyści wiążące się z wolontariatem powodują, że działania te są stymulowane na poziomie międzynarodowym (przez ONZ, Radę Europy, Unię Europejską) oraz na poziomie polityk krajowych. Wsparcie dla wolontariatu jest wskazane w wielu dokumentach UE a także w programach: „Młodzież w działaniu” (Youth in Action), „Kształcenie ustawiczne” (Lifelong Learning), „Europa dla obywateli” (Europe for Citizens). Na poziomie poszczególnych krajów UE występuje zróżnicowanie co do prawnej pozycji wolontariatu i jego umocowania w ramach polityk krajowych.
Program „Młodzież w działaniu” to program Unii Europejskiej wspierający uczestnictwo w kształceniu pozaszkolnym, czyli w edukacji pozaformalnej. Jest skierowany przede wszystkim do młodych ludzi w wieku 13-30 lat oraz do osób pracujących z młodzieżą. Program umożliwia nawiązywanie kontaktów międzynarodowych i wymianę doświadczeń. Zachęca do podejmowania różnorakich działań na rzecz społeczności lokalnej, służących również indywidualnemu rozwojowi. Promuje ideę zjednoczonej Europy. Główne cele programu obejmują m.in. promocję aktywnego obywatelstwa wśród młodzieży, tolerancji i wzajemnego zrozumienia młodych osób z różnych krajów, rozwój struktur wspierających aktywność młodzieży i organizacji, które zajmują się młodzieżą. Program wspiera przedsięwzięcia, które mają pomóc w rozwoju osobowości młodych ludzi oraz nabywaniu nowych umiejętności. Został powołany decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej w 2006 roku jako kontynuacja programu „Młodzież” na lata 2007-2013.
Jedną z inicjatyw programu „Młodzież w działaniu” jest Wolontariat Europejski (European Voluntary Service - EVS), wspierający wymianę wolontariuszy między krajami Wspólnoty. Jest to Akcja 2. (jedna z pięciu programu „Młodzież w Działaniu”) umożliwiająca wolontariuszowi lub grupie wolontariuszy podjęcie pracy społecznej we wszystkich Krajach Programu i Sąsiedzkich Krajach Partnerskich. EVS powstał po to, by wolontariusze mogli zdobywać kompetencje i umiejętności wpływające na ich rozwój osobisty i zawodowy przez doświadczenia związane z edukacją pozaformalną. W Wolontariacie Europejskim może uczestniczyć każdy młody człowiek w wieku od 18 do 30 lat, w szczególnych sytuacjach możliwy jest udział młodzieży w wieku 16 - 17 lat. Pobyt w zagranicznej organizacji trwa od 2 do 12 miesięcy. Przez pierwsze 10 lat Programu (1996-2006) uczestniczyło w EVS ok. 30 tysięcy wolontariuszy. W założeniach na lata 2007-2013 liczba wolontariuszy w ramach programu „Młodzież w działaniu” ma się zwiększać o 10 tysięcy rocznie, w roku 2007 było to jednak ok. 4,5 tysiąca, a w roku 2008 6 tysięcy wolontariuszy.
Temat wolontariatu jest także jednym z zagadnień priorytetowych programu „Europa dla Obywateli”. Ma on na celu pobudzanie aktywności obywateli Europy i zaangażowania ich w realizację wspólnych projektów. Charakterystyczne dla programu „Europa dla Obywateli” jest skierowanie swoich działań (w tym przyznawanych funduszy) do zwykłych obywateli, pochodzących z różnych krajów europejskich. Założeniem Programu jest gromadzenie Europejczyków i zachęcanie ich do współpracy, dyskusji i refleksji dotyczących różnorodnych aspektów integracji europejskiej. Stąd program „Europa dla Obywateli” adresowany jest przede wszystkim do lokalnych aktywistów (pracowników administracji samorządowej, przedstawicieli organizacji pozarządowych, instytucji publicznych lub pożytku publicznego), którzy, rozumiejąc potrzeby społeczności lokalnej, potrafią najefektywniej odpowiadać na jej oczekiwania i angażować do działania jej członków. Obecny zakres Programu obejmuje lata 2007-2013. Podczas polskiej Prezydencji ustalane będą wytyczne dla funkcjonowania Programu na kolejne lata. Konsultacje w tej sprawie z polskimi beneficjentami programu podjęło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Wolontariat uznawany jest przez UE także za istotny element kształcenia.W 2009 roku w ramach programu kształcenia ustawicznego została powołana inicjatywa GIVE (Grundtvig Initiative on Volunteering in Europe for Seniors), której celem jest umożliwienie starszym osobom podejmowanie pracy za granicą jako wolontariusze. Kolejnym działaniem wspierającym wolontariat jest inicjatywa VALUE (Volunteering and Lifelong Learning in Universities in Europe), której celem jest stymulowanie współpracy między szkołami wyższymi i podmiotami non-profit.
Sugerowane działania
Wolontariat, czyli bezpłatna praca na rzecz innych, nie jest w Polsce szeroko rozpowszechniony. Polacy należą do najmniej aktywnych społeczeństw w Europie a wiedza na temat wolontariatu jest niewielka. Podejmując działania w ramach ERW należy więc dążyć do zmiany nastawienia do pracy wolontariackiej wśród Polaków. Przypadanie ERW na czas
polskiej Prezydencji może być szansą na zapoczątkowanie takich zmian.
W celu jak najowocniejszego wykorzystania wszystkich możliwości jakie daje pokrywanie się w czasie polskiej Prezydencji oraz Europejskiego Roku Wolontariatu, Polska powinna podkreślać europejski wymiar wolontariatu oraz zaproponować konkretne zmiany mechanizmów i regulacji odnoszących się do wolontariatu na płaszczyźnie europejskiej, które nadal wymagają reform.
Przedstawiając wolontariat jako jeden z głównych tematów polskiego Przewodnictwa należy opierać się na poniższych zasadach i przesłaniach:
- pokazanie europejskiego wymiaru wolontariatu oraz jego znaczenia dla przyszłości Europy
- promocji wolontariatu i korzyści z niego płynących – kreowanie mody na wolontariat oraz wzmocnienie wizerunku wolontariatu jako działalności opartej na wiedzy i umiejętnościach.
- wskazywanie, iż wolontariat może stanowić skuteczne narzędzie integracji europejskiej oraz skutecznie spajać europejską wspólnotę i promować jej wartości poza granicami UE.
Podejmując temat wolontariatu podczas Prezydencji, wskazane jest wyjście na arenie europejskiej z konkretną inicjatywą w dziedzinie wolontariatu. Obchody samego Europejskiego Roku Wolontariatu w Polsce powinny także służyć wprowadzeniu odpowiednich zmian w kraju. Należy w związku z tym:
- dążyć do przyjęcia podczas polskiej Prezydencji Council Conclusions dotyczących wolontariatu. Obecnie trwają pracę nad ich treścią. Konkluzje powinny podkreślać trzy wątki: znaczenie wolontariatu w różnych politykach unijnych, rolę wolontariatu jako soft power, zwłaszcza w kontekście tworzenia Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych oraz konieczność rozwoju programów wolontariackich skierowanych do krajów Partnerstwa Wschodniego. W celu podkreślenia znaczenia wolontariatu w procesie integracji europejskiej oraz budowania partnerskich relacji z innymi krajami, konkluzje można nazwać „Europejskie Partnerstwo dla Wolontariatu”
- wzmacniać programy wolontariackie skierowane do obywateli Europy Wschodniej. Przy okazji międzynarodowych spotkań poświęconych wolontariatowi, jak na przykład lipcowa konferencja ds. młodzieży dotycząca wspierania mobilności i wolontariatu w aspekcie globalnym, organizowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, powinna wskazać możliwości rozwoju projektów wolontariackich z krajami Partnerstwa Wschodniego.
- temat wolontariatu należy także włączać we wszelkie możliwe wydarzenia, poświęcone tematyce Partnerstwa Wschodniego. Włączyć zagadnienie wolontariatu w zakres tematów, podejmowanych przez uczestników Forum Społeczeństwa Obywatelskiego (CSF) Partnerstwa Wschodniego (w ramach platformy czwartej), co przyczyni się do wypracowania konkretnych rozwiązań w tym zakresie
- rozwinąć program wolontariatu zagranicznego finansowanego przez MSZ w ramach programu „Polska Pomoc”, co może wzmacniać polską politykę wschodnią. Polski resort spraw zagranicznych prowadzi obecnie prace nad przedefiniowaniem treści programu. W tym celu konsultuje także organizacje pozarządowe. Planuje się utrzymanie dwóch celów głównych programu: 1) udzielania za pomocą świadczeń wolontariackich wsparcia społeczeństwom krajów przyjmujących pomoc oraz 2) edukację społeczeństwa polskiego nt. zagadnień związanych z pomocą rozwojową. Warto, by w ramach nowego Programu postarać się ustalić zespół wartości, jakie powinni nieść ze sobą uczestniczący w nim wolontariusze.
Ostatni aspekt jest szczególnie ważny w kontekście wsparcia poprzez wysyłanie wolontariuszy państw o deficycie demokracji i ograniczeniach w funkcjonowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Istotne jest także zwiększanie zasięgu polskiego państwowego programu wolontariatu zagranicznego oraz tworzenie kolejnych ułatwień dla wolontariuszy wyjeżdżających oraz przyjeżdżających z innych krajów do Polski. szczególnie dotyczy to wprowadzenia ułatwień dostępu do otrzymywania wiz wjazdowych na teren UE dla wolontariuszy z państw Partnerstwa Wschodniego.
- podczas prowadzenia negocjacji na temat przyszłego unijnego budżetu zadbać, by na wolontariat przeznaczone były odpowiednie środki
- rozpowszechniać program „Wolontariatu Europejskiego” (EVS) korzystając z doświadczenia funkcjonowania amerykańskiego Korpusu Pokoju
Europejski Rok Wolontariatu może w Polsce podobnie jak wiele innych „tematycznych” europejskich lat przejść bez echa. Ale może też zostać zauważony, przynieść konkretne zmiany w Polsce i Europie, jak i przyczynić się do budowy pozytywnego wizerunku Polski w Europie. To wszystko zależy od nas. Od polityków, urzędników, organizacji pozarządowych i pojedynczych obywateli. Bo w obszarze wolontariatu zmienić może coś każdy. Warto, aby ten rok do tego wykorzystać.
Tekst oparty na Ekspertyzie Instytutu Spraw Publicznych na zlecenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych: A. Łada, J. Kucharczyk, G. Makowski, F. Pazderski, Europejskie Partnerstwo dla Wolontariatu. Koncepcja kampanii mającej na celu podniesienie poziomu wiedzy i zwiększenie zainteresowania wolontariatem wśród kręgów opiniotwórczych w związku z polską Prezydencją w Radzie UE. Dostępna na:www.isp.org.pl .
Powyższy tekst stanowi wyraz osobistych opinii i poglądów autorów.
Dr Jacek Kucharczyk jest Prezesem Zarządu, dr Agnieszka Łada - Kierownikiem Programu Europejskiego i Analitykiem Instytutu Spraw Publicznych – niezależnego polskiego ośrodka analitycznego.
Copyright © 2021 Wir Poznań | Wszelkie prawa zastrzeżone.