Wielka Brytania ma opuścić Unię Europejską w dniu 31 stycznia 2020 r. o północy (czasu brukselskiego). Tym samym przestanie być państwem członkowskim Unii Europejskiej. UE wyraża ubolewanie z powodu tej decyzji, lecz ją szanuje.

UE i Wielka Brytania prowadziły intensywne negocjacje w celu uzgodnienia warunków wystąpienia Wielkiej Brytanii oraz zapewnienia pewności prawnej po tym, jak prawo UE przestanie mieć zastosowanie do Wielkiej Brytanii. Przez cały czas trwania negocjacji Komisja Europejska dbała o to, aby proces miał charakter włączający i aby obejmował regularne spotkania przedstawicieli 27 państw członkowskich UE, a także Parlamentu Europejskiego i parlamentów narodowych. Dodatkowy wkład wniesiony przez unijne organy konsultacyjne i zainteresowane strony pomógł Komisji Europejskiej w gromadzeniu dowodów. Podczas całego procesu zapewniono bezprecedensową przejrzystość, ponieważ Komisja Europejska publikowała na swojej stronie internetowej dokumenty negocjacyjne oraz wszystkie inne istotne dokumenty.

Wynikiem negocjacji jest Umowa o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Umowa ta została dzisiaj formalnie podpisana przez przewodniczącego Rady Europejskiej Charles'a Michela oraz przewodniczącą Komisji Europejskiej Ursulę von der Leyen. Premier Boris Johnson podpisze tę umowę dzisiaj w Wielkiej Brytanii.

Jest to jeden z ostatnich kroków w procesie ratyfikacji umowy o wystąpieniu, który to proces zostanie zakończony przez Radę w dniu 30 stycznia, po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego w dniu 29 stycznia.

Co stanie się w dniu 1 lutego 2020 r.?

Kiedy Wielka Brytania wystąpi z Unii Europejskiej w dniu 31 stycznia 2020 r., po pełnej ratyfikacji umowy o wystąpieniu, rozpocznie się okres przejściowy. Ten ograniczony okres został uzgodniony w ramach umowy o wystąpieniu i będzie trwał co najmniej do dnia 31 grudnia 2020 r. Do tego czasu nic się nie zmieni dla obywateli, konsumentów, przedsiębiorstw, inwestorów, studentów i naukowców zarówno w UE, jak i w Wielkiej Brytanii. Wielka Brytania nie będzie już miała przedstawicieli w instytucjach, agencjach, organach i urzędach UE, ale prawo UE nadal będzie miało zastosowanie w Wielkiej Brytanii do końca okresu przejściowego.

UE i Wielka Brytania wykorzystają te miesiące na uzgodnienie warunków nowego i sprawiedliwego partnerstwa na przyszłość w oparciu o deklarację polityczną uzgodnioną przez UE i Wielką Brytanię w październiku 2019 r.

W dniu 3 lutego Komisja przyjmie kompleksowy projekt wytycznych negocjacyjnych. Do Rady ds. Ogólnych będzie należało przyjęcie tego mandatu. Następnie możliwe będzie rozpoczęcie formalnych negocjacji z Wielką Brytanią.

Struktura negocjacji zostanie uzgodniona przez UE i Wielką Brytanię.

Kto będzie prowadzić negocjacje ze strony UE?

Zgodnie z decyzją Komisji z dnia 22 października 2019 r. za przygotowanie i prowadzenie negocjacji w sprawie przyszłych stosunków z Wielką Brytanią odpowiada Grupa Zadaniowa ds. Stosunków ze Zjednoczonym Królestwem (UKTF). Szefem tej grupy zadaniowej jest Michel Barnier

UKTF będzie koordynować prace Komisji dotyczące wszystkich kwestii strategicznych, operacyjnych, prawnych i finansowych związanych ze stosunkami z Wielką Brytanią.

UKTF zachowa również swoją rolę koordynującą w stosunku do innych instytucji, mianowicie Parlamentu Europejskiego i Rady, pod bezpośrednim nadzorem przewodniczącej Komisji Europejskiej, Ursuli von der Leyen.

Czym jest okres przejściowy?

Okres przejściowy to ograniczony okres, który rozpoczyna się w dniu 1 lutego 2020 r. Dokładne warunki okresu przejściowego są określone w części czwartej umowy o wystąpieniu. Obecnie przewiduje się, że okres przejściowy zakończy się w dniu 31 grudnia 2020 r. Może on zostać przedłużony tylko jeden raz o okres od jednego do dwóch lat. Decyzja o ewentualnym przedłużeniu musi zostać podjęta wspólnie przez UE i Wielką Brytanię przed dniem 1 lipca 2020 r.

Jaki będzie status Wielkiej Brytanii w okresie przejściowym?

Od dnia 1 lutego 2020 r. Wielka Brytania przestanie być państwem członkowskim Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Jako państwo trzecie nie będzie już uczestniczyć w unijnych procesach podejmowania decyzji. W szczególności:

• nie będzie już uczestniczyć w pracach instytucji UE (takich jak Parlament Europejski i Rada) ani w pracach unijnych agencji, urzędów i innych organów.

Niemniej jednak wszystkie instytucje, organy, urzędy i agencje Unii Europejskiej zachowają w okresie przejściowym uprawnienia przyznane im na mocy prawa UE w odniesieniu do Wielkiej Brytanii, a także osób fizycznych i prawnych mających miejsce zamieszkania lub siedzibę w Wielkiej Brytanii.

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zachowa jurysdykcję nad Wielką Brytanią w okresie przejściowym. Dotyczy to również wykładni i wykonywania umowy o wystąpieniu.

Okres przejściowy daje Wielkiej Brytanii czas na wynegocjowanie przyszłych stosunków z UE.

Ponadto w okresie przejściowym Wielka Brytania może zawierać umowy międzynarodowe z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi nawet w obszarach należących do wyłącznej kompetencji UE, pod warunkiem że umowy te nie będą miały zastosowania w okresie przejściowym.

Jakie będą obowiązki Wielkiej Brytanii w okresie przejściowym?

Wszystkie przepisy UE będą nadal miały zastosowanie do Wielkiej Brytanii i na jej terytorium, z wyjątkiem postanowień Traktatów i aktów, które nie były wiążące dla Wielkiej Brytanii przed wejściem w życie umowy o wystąpieniu. To samo dotyczy aktów zmieniających takie akty.

W szczególności Wielka Brytania:

• będzie pozostawać w unii celnej UE i na jednolitym rynku i będą mieć do niej zastosowanie wszystkie cztery swobody i wszystkie obszary polityki UE;
• nadal będzie stosować politykę UE w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych:1. Wielka Brytania może podjąć decyzję o skorzystaniu z klauzul opt-in lub opt-out w odniesieniu do środków zmieniających lub zastępujących akty UE, które były wiążące dla Wielkiej Brytanii w czasie członkostwa, bądź opierających się na tych aktach;
• nadal będzie podlegać unijnym mechanizmom egzekwowania prawa, takim jak postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego;
• musi przestrzegać wszystkich umów międzynarodowych podpisanych przez UE i nie może stosować nowych umów w dziedzinach objętych wyłączną kompetencją UE, chyba że zostanie do tego upoważniona przez UE.

Jak będzie wyglądać sytuacja w obszarze działań zewnętrznych Unii Europejskiej w trakcie okresu przejściowego?

Do Wielkiej Brytanii w okresie przejściowym nadal będzie mieć zastosowanie wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE. Wielka Brytania będzie mogła m.in. uczestniczyć w misjach i operacjach w ramach WPZiB. Unijne środki ograniczające będą nadal miały zastosowanie do Wielkiej Brytanii i na jej terytorium. W poszczególnych przypadkach, w których zaistnieje potrzeba koordynacji, będą przeprowadzane konsultacje z Wielką Brytanią.

Jak będzie wyglądać sytuacja w obszarze rybołówstwa w trakcie okresu przejściowego?

Wielka Brytania będzie nadal związana przepisami wspólnej polityki rybołówstwa UE oraz warunkami odpowiednich umów międzynarodowych.

Czy Wielka Brytania może w okresie przejściowym zawierać nowe umowy międzynarodowe z innymi państwami trzecimi?

Wielka Brytania będzie mogła podjąć kroki w celu przygotowania i zawarcia nowych porozumień międzynarodowych, w tym w obszarach należących do wyłącznej kompetencji UE. Porozumienia takie mogą jednak wejść w życie lub zacząć obowiązywać w okresie przejściowym jedynie pod warunkiem, że UE wyrazi na to zgodę.

Jaki jest harmonogram okresu przejściowego? Czy może on zostać przedłużony?

Okres przejściowy rozpoczyna się w dniu 1 lutego 2020 r. i zakończy się w dniu 31 grudnia 2020 r., chyba że przed dniem 1 lipca 2020 r. UE i Wielka Brytania zgodnie podejmą decyzję o jego przedłużeniu. Mogą tego dokonać tylko raz, przedłużając okres przejściowy o 1 rok lub 2 lata.

Czym jest umowa o wystąpieniu?

Umowa o wystąpieniu określa warunki wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE. Zapewnia, aby wystąpienie odbyło się w sposób uporządkowany, i gwarantuje pewność prawa po tym, gdy Traktaty i prawo Unii przestaną mieć zastosowanie do Wielkiej Brytanii.

Umowa o wystąpieniu obejmuje następujące obszary: 

• postanowienia wspólne zawierające klauzule standardowe umożliwiające właściwe zrozumienie i stosowanie umowy o wystąpieniu,
• prawa obywatelskie służące ochronie wyborów życiowych ponad 3 mln obywateli Unii przebywających w Wielkiej Brytanii i ponad 1 mln obywateli Wielkiej Brytanii przebywających w państwach UE, zabezpieczające prawo pobytu tych obywateli i zapewniające im możliwość dalszego wspierania swoich społeczności,
• kwestie związane z wystąpieniem zapewniające sprawne zakończenie obowiązujących porozumień i przewidujące uporządkowane wystąpienie (np. umożliwienie dostarczenia towarów wprowadzonych do obrotu przed końcem okresu przejściowego do ich miejsca przeznaczenia, kwestie dotyczące ochrony istniejących praw własności intelektualnej, w tym oznaczeń geograficznych, wygaszania trwającej współpracy policyjnej i wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych i innych postępowaniach administracyjnych i sądowych, wykorzystywania danych i informacji, których wymiany dokonano przed końcem okresu przejściowego, a także kwestie związane z Euratomem i inne sprawy),
• okres przejściowy, w trakcie którego UE będzie traktować Wielką Brytanię jak państwo członkowskie, z wyjątkiem uczestnictwa w unijnych instytucjach i strukturach zarządzania. Okres przejściowy ma w szczególności pomóc organom administracji, przedsiębiorstwom i obywatelom w dostosowaniu się do wystąpienia Wielkiej Brytanii,
• porozumienie finansowe, które zapewni, aby Wielka Brytania i UE dotrzymały wszystkich zobowiązań finansowych zaciągniętych w czasie, gdy Wielka Brytania była członkiem Unii,
• ogólna struktura zarządzania umową o wystąpieniu, zapewniająca skuteczne zarządzanie umową, jej wdrażanie i egzekwowanie, w tym odpowiednie mechanizmy rozstrzygania sporów,
• wykonalne pod względem prawnym rozwiązanie, które pozwoli uniknąć twardej granicy na wyspie Irlandii, będzie chroniło wspólną gospodarkę całej wyspy oraz postanowienia porozumienia wielkopiątkowego we wszystkich jego aspektach, a także zabezpieczy integralność jednolitego rynku UE,
• protokół dotyczący stref suwerennych na Cyprze, chroniący interesy Cypryjczyków mieszkających i pracujących w strefach suwerennych po wystąpieniu Wielkiej Brytanii z Unii,
• protokół w sprawie Gibraltaru, który przewiduje ścisłą współpracę między Hiszpanią a Wielką Brytanią w odniesieniu do Gibraltaru, jeżeli chodzi o wykonywanie postanowień umowy o wystąpieniu dotyczących praw obywatelskich, i współpracę administracyjną między właściwymi organami w określonych obszarach polityki.

I. Co obejmują postanowienia wspólne umowy o wystąpieniu?

W części tej określono klauzule niezbędne do zagwarantowania właściwego zrozumienia, funkcjonowania i właściwej wykładni umowy o wystąpieniu. Stanowią one podstawę do właściwego stosowania umowy. Od początku negocjacji UE przywiązywała ogromną wagę do tego, że postanowienia zawarte w umowie o wystąpieniu muszą jednoznacznie wywoływać te same skutki prawne w Wielkiej Brytanii co w UE i jej państwach członkowskich.

W umowie wyraźnie określono taki wymóg – oznacza to, że obie strony muszą zagwarantować nadrzędność i bezpośrednią skuteczność w swoich odpowiednich porządkach prawnych, jak również wykładnię zgodną z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydanym przed zakończeniem okresu przejściowego. Bezpośrednią skuteczność wskazuje się jednoznacznie w odniesieniu do wszystkich postanowień zawartych w umowie o wystąpieniu, które spełniają przesłanki bezpośredniej skuteczności na mocy prawa Unii. Zasadniczo oznacza to, że zainteresowane strony mogą bezpośrednio powoływać się na umowę o wystąpieniu przed sądami krajowymi – zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i w państwach członkowskich UE.

Również interpretacja umowy wymaga zastosowania obowiązujących w UE metod i ogólnych zasad wykładni. Obejmuje to na przykład obowiązek interpretowania pojęć lub przepisów prawa Unii, do których odniesiono się w umowie o wystąpieniu, w sposób zgodny z Kartą praw podstawowych.

Brytyjskie sądy muszą ponadto przestrzegać zasady stosowania wykładni zgodnej z orzecznictwem TSUE wydanym przed zakończeniem okresu przejściowego i należycie uwzględniać orzecznictwo TSUE wydane po tym dniu.

Umowa wyraźnie wymaga od Wielkiej Brytanii zapewnienia przestrzegania powyższych zasad za pomocą krajowego prawa pierwotnego, w szczególności dzięki przyznaniu brytyjskim organom sądowym i administracyjnym kompetencji do odstępowania od stosowania niespójnych lub niezgodnych przepisów krajowych.

Z sekcji tej wynika również jasno, że zawarte w umowie o wystąpieniu odniesienia do prawa Unii będą rozumiane jako obejmujące zmiany dokonane do ostatniego dnia okresu przejściowego. Nie przewiduje się wielu wyjątków, szczególnie w odniesieniu do szczegółowych postanowień dotyczących porozumienia finansowego, aby uniknąć nakładania na Wielką Brytanię dodatkowych zobowiązań, oraz w odniesieniu do okresu przejściowego, w trakcie którego prawo Unii będzie nadal dynamicznie stosowane wobec Wielkiej Brytanii i na jej terytorium. Odniesienia traktuje się jako obejmujące też stosowne akty uzupełniające lub wykonujące te przepisy.

Umowa stanowi ponadto, że Wielka Brytania zostanie w dniu zakończenia okresu przejściowego odłączona od wszystkich unijnych baz danych i sieci, o ile przepisy szczególne nie będą stanowić inaczej. 

 II. Co uzgodniono w kwestii praw obywatelskich?

Prawo wszystkich obywateli Unii i członków ich rodzin do mieszkania, pracy i studiowania w dowolnym państwie członkowskim UE stanowi jedną z podstaw Unii Europejskiej. Wielu obywateli Unii i Wielkiej Brytanii dokonało wyborów życiowych, opierając się na prawach związanych z wynikającym z prawa Unii swobodnym przepływem osób. Ochrona wyborów życiowych tych obywateli i członków ich rodzin stanowiła priorytet od początku negocjacji.

Umowa o wystąpieniu zabezpiecza prawo ponad 3 mln obywateli Unii przebywających w Wielkiej Brytanii i ponad 1 mln obywateli Wielkiej Brytanii przebywających w państwach UE do pobytu i kontynuowania dotychczasowej działalności. 

Kto podlega ochronie na mocy umowy o wystąpieniu?

Umowa o wystąpieniu zapewnia ochronę tym obywatelom Unii, którzy będą zamieszkiwać w Wielkiej Brytanii w dniu zakończenia okresu przejściowego, i tym obywatelom Wielkiej Brytanii, którzy będą zamieszkiwać w jednym z 27 państw członkowskich UE w dniu zakończenia okresu przejściowego, jeżeli pobyt ten jest zgodny z prawem Unii dotyczącym swobodnego przepływu osób.

Umowa o wystąpieniu zapewnia również ochronę członkom rodzin (obecni małżonkowie i zarejestrowani partnerzy, rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki i osoby pozostające obecnie w stałym związku), którzy nie mieszkają jeszcze w tym samym państwie przyjmującym co dany obywatel Unii lub Wielkiej Brytanii i którym przyznano na mocy prawa Unii prawo do dołączenia do niego w przyszłości.

Dzieci będą podlegać ochronie na mocy umowy o wystąpieniu bez względu na to, czy urodziły się przed wystąpieniem Wielkiej Brytanii z UE, czy też po wystąpieniu, a także bez względu na to, czy urodziły się w państwie przyjmującym, w którym mieszka dany obywatel Unii lub Wielkiej Brytanii, czy też poza tym państwem. Jedyny wyjątek przewiduje się w odniesieniu do dzieci urodzonych po wystąpieniu Wielkiej Brytanii z UE, których rodzic posiadający wyłączne prawo do pieczy nad dzieckiem na mocy obowiązującego prawa rodzinnego nie jest objęty umową o wystąpieniu. 

Jeżeli chodzi o zabezpieczenie społeczne, umowa o wystąpieniu chroni wszystkich obywateli UE, którzy pod koniec okresu przejściowego znajdowali się w sytuacji obejmującej jednocześnie Wielką Brytanię i państwo członkowskie. Ochronie podlegają także członkowie ich rodzin, również pozostający przy życiu po śmierci takich osób.

Które prawa podlegają ochronie?

Umowa o wystąpieniu umożliwia obywatelom Unii i obywatelom Wielkiej Brytanii oraz członkom ich rodzin dalsze korzystanie z praw wynikających z prawa Unii na terytorium drugiej strony przez resztę ich życia, jeżeli prawa te są oparte na wyborach życiowych dokonanych przed zakończeniem okresu przejściowego.

Obywatele Unii i Wielkiej Brytanii, a także członkowie ich rodzin, mogą nadal mieszkać, pracować lub studiować w państwie przyjmującym – tak jak obecnie i na takich samych warunkach materialnych jak określone w prawie Unii – w pełni korzystając z zakazu wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową i z prawa do równego traktowania względem obywateli państwa przyjmującego. Jedyne ograniczenia, które mają zastosowanie, wynikają z prawa Unii lub z umowy o wystąpieniu. Umowa o wystąpieniu nie stanowi przeszkody w podjęciu przez Wielką Brytanię lub państwa członkowskie decyzji o przyznaniu szerszych praw. 

Prawo pobytu

Warunki materialne dotyczące pobytu są i pozostaną takie same jak warunki przewidziane na mocy obowiązującego prawa Unii dotyczącego swobodnego przepływu osób. Jeżeli państwo przyjmujące stosuje system obowiązkowej rejestracji, decyzje o przyznaniu nowego statusu pobytu na podstawie umowy o wystąpieniu będą podejmowane w oparciu o obiektywne kryteria (tj. bez swobody uznania) i na dokładnie tych samych warunkach, które określono w dyrektywie w sprawie swobodnego przemieszczania się (dyrektywa 2004/38/WE): art. 6 i 7 przyznają prawo pobytu na okres do pięciu lat osobom, które pracują lub posiadają wystarczające zasoby finansowe i ubezpieczenie zdrowotne, zaś art. 16–18 przyznają prawo stałego pobytu osobom, które zamieszkują legalnie przez okres pięciu lat.

Warunki te są spełnione, jeżeli obywatele Unii i obywatele Wielkiej Brytanii: są pracownikami najemnymi lub pracują na własny rachunek; posiadają wystarczające środki finansowe i ubezpieczenie zdrowotne; są członkami rodziny innej osoby, która spełnia powyższe warunki; lub uzyskali już prawo stałego pobytu i tym samym nie muszą już spełniać żadnych warunków.

Umowa o wystąpieniu nie wymaga, aby dana osoba była fizycznie obecna w państwie przyjmującym z końcem okresu przejściowego – dopuszczalne są czasowe nieobecności, które nie mają wpływu na prawo pobytu, oraz dłuższe nieobecności, które nie mają wpływu na prawo stałego pobytu.

Osoby podlegające ochronie na mocy umowy o wystąpieniu, które nie uzyskały jeszcze prawa stałego pobytu – jeżeli nie mieszkały w państwie przyjmującym przez co najmniej pięć lat – będą podlegały pełnej ochronie na mocy umowy o wystąpieniu i będą mogły nadal przebywać w państwie przyjmującym oraz uzyskać prawo stałego pobytu również po wystąpieniu Wielkiej Brytanii z UE.

Obywatele Unii i Wielkiej Brytanii przyjeżdżający do państwa przyjmującego w okresie przejściowym będą korzystali z takich samych praw i będą mieli dokładnie takie same obowiązki na podstawie umowy o wystąpieniu jak osoby, które przybyły do państwa przyjmującego przed dniem 30 marca 2019 r. Ich prawa również będą podlegać takim samym restrykcjom i ograniczeniom. Zainteresowane osoby przestaną być beneficjentami umowy o wystąpieniu, jeżeli opuszczą swoje państwo przyjmujące na dłużej niż pięć lat. 

Prawa pracowników i osób pracujących na własny rachunek oraz uznawanie kwalifikacji zawodowych

Osoby objęte zakresem umowy o wystąpieniu będą miały prawo do podjęcia pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej jako osoby pracujące na własny rachunek. Zachowają również wszystkie swoje prawa pracownicze wynikające z prawa Unii. Zachowają na przykład prawo do niedyskryminacyjnego traktowania, bez względu na przynależność państwową, w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy; prawo do podjęcia i wykonywania pracy zgodnie z przepisami mającymi zastosowanie do obywateli państwa przyjmującego, prawo do pomocy udzielanej na tych samych warunkach co w przypadku obywateli państwa przyjmującego, prawo do równego traktowania pod względem warunków zatrudnienia i pracy, prawo do przywilejów socjalnych i podatkowych, prawa zbiorowe i prawo dostępu do edukacji dla ich dzieci.

Umowa o wystąpieniu będzie również chronić prawa pracowników przygranicznych lub pracowników przygranicznych pracujących na własny rachunek w państwach, w których pracują.

Ponadto jeżeli kwalifikacje zawodowe osoby objętej zakresem umowy o wystąpieniu zostały uznane w państwie (w państwie członkowskim UE lub w Wielkiej Brytanii), w którym obecnie przebywa – lub, w przypadku pracowników przygranicznych, w państwie, w którym pracuje – będzie ona mogła nadal powoływać się w tym państwie na decyzję w sprawie uznania na potrzeby prowadzenia działalności zawodowej związanej z wykorzystaniem tych kwalifikacji zawodowych. Jeżeli osoba ta złożyła już wniosek o uznanie jej kwalifikacji zawodowych przed końcem okresu przejściowego, jej wniosek zostanie rozpatrzony na szczeblu krajowym zgodnie z unijnymi przepisami, które miały zastosowanie w momencie złożenia wniosku. 

Zabezpieczenie społeczne

Umowa o wystąpieniu określa zasady dotyczące koordynacji zabezpieczenia społecznego w odniesieniu do beneficjentów części umowy o wystąpieniu poświęconej obywatelom i do innych osób, które z końcem okresu przejściowego będą się znajdowały w sytuacji obejmującej jednocześnie Wielką Brytanię i państwo członkowskie w świetle koordynacji zabezpieczenia społecznego.

Osoby te zachowają prawo do opieki zdrowotnej, emerytur i innych świadczeń socjalnych, a jeżeli są uprawnione do otrzymywania świadczeń pieniężnych od danego państwa, mogą je nadal otrzymywać, nawet zamieszkując w innym państwie.

Postanowienia umowy o wystąpieniu dotyczące koordynacji zabezpieczenia społecznego będą się odnosić do praw obywateli Unii i Wielkiej Brytanii w sytuacjach transgranicznych związanych z zabezpieczeniem społecznym, które z końcem okresu przejściowego będą obejmowały Wielką Brytanię i (co najmniej) jedno państwo członkowskie.

Postanowienia te można rozszerzyć, aby obejmowały „trójstronne” sytuacje związane z zabezpieczeniem społecznym, które obejmują państwo członkowskie (lub kilka państw członkowskich), Wielką Brytanię i państwo EFTA (Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria). Umożliwi to ochronę praw obywateli Unii, Wielkiej Brytanii i państw EFTA, którzy znajdują się w takiej sytuacji trójstronnej.

W tym celu zastosowanie muszą mieć trzy różne umowy: artykuł umowy o wystąpieniu zapewniający ochronę obywateli EFTA, postanowienia zapewniające ochronę obywateli Unii zawarte w odpowiednich umowach między Wielką Brytanią a państwami EFTA oraz postanowienia zapewniające ochronę obywateli Wielkiej Brytanii zawarte w odpowiednich umowach między UE a państwami EFTA.

Artykuł umowy o wystąpieniu zapewniający ochronę obywateli EFTA będzie miał zastosowanie tylko wtedy, gdy dwie pozostałe umowy zostaną zawarte i wejdą w życie. Decyzję w sprawie możliwości stosowania tego artykułu podejmie Wspólny Komitet utworzony na mocy umowy o wystąpieniu.

Obowiązujące procedury

Umowa o wystąpieniu pozostawia państwu przyjmującemu wybór, czy wprowadzić wymóg obowiązkowego złożenia wniosku jako warunku korzystania z praw wynikających z umowy o wystąpieniu. Wielka Brytania wyraziła już zamiar wprowadzenia systemu obowiązkowej rejestracji beneficjentów umowy o wystąpieniu. Osoby spełniające warunki otrzymają dokument pobytu (który może mieć formę elektroniczną).

Niektóre państwa członkowskie UE oznajmiły, że wprowadzą również system obowiązkowej rejestracji (tzw. „system konstytutywny”). Natomiast w innych państwach członkowskich obywatele Wielkiej Brytanii, którzy spełniają warunki określone w umowie, automatycznie staną się beneficjentami umowy o wystąpieniu (tzw. „system deklaratoryjny”). W tym drugim przypadku obywatele Wielkiej Brytanii będą mieli prawo do złożenia wniosku do państwa przyjmującego o wydanie dokumentu potwierdzającego, że są beneficjentami umowy o wystąpieniu.

UE przywiązuje szczególną wagę do stosowania sprawnych i prostych procedur administracyjnych umożliwiających obywatelom objętym zakresem umowy wykonywanie swoich praw. Dopuszczalne jest wymaganie tylko informacji, które są absolutnie niezbędne i proporcjonalne do ustalenia, czy kryteria dotyczące legalnego pobytu zostały spełnione, przy czym należy unikać wszelkich zbędnych obciążeń administracyjnych. Wymogi te są szczególnie istotne, jeżeli państwo przyjmujące decyduje się na stosowanie systemu obowiązkowej rejestracji. Koszt składania takich wniosków nie może przekraczać kosztów ponoszonych przez obywateli ubiegających się o wydanie podobnych dokumentów. Osoby posiadające już dokument stałego pobytu będą mogły nieodpłatnie wymienić go na dokument potwierdzający „szczególny status”.

Również procedury administracyjne dotyczące wniosków o nadanie „szczególnego statusu”, które Wielka Brytania lub państwa członkowskie ustanowią na podstawie umowy o wystąpieniu, muszą być zgodne z powyższymi wymogami. Przy rozpatrywaniu kwestii takich jak błędy, nieumyślne pominięcia czy niedotrzymanie terminu złożenia wniosku, należy stosować podejście proporcjonalne. Najważniejsze, aby proces ten był jak najprostszy, jak najmniej biurokratyczny oraz jak najbardziej zrozumiały dla obywateli, których dotyczy. 

Wdrażanie i monitorowanie części umowy o wystąpieniu dotyczącej praw obywatelskich

Część umowy o wystąpieniu dotycząca praw obywatelskich jest napisana bardzo precyzyjnie, aby obywatele Unii i Wielkiej Brytanii mogli się na nią bezpośrednio powoływać odpowiednio przed sądami brytyjskimi i sądami państw członkowskich. Konieczne będzie odstąpienie od stosowania wszelkich krajowych przepisów prawnych, które są niezgodne z postanowieniami umowy o wystąpieniu.

Brytyjskie sądy będą miały możliwość występowania do Trybunału Sprawiedliwości o wydawanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym w sprawie wykładni części umowy o wystąpieniu dotyczącej obywateli przez okres ośmiu lat po zakończeniu okresu przejściowego. W przypadku pytań dotyczących wniosków o uzyskanie statusu osoby osiedlonej w Wielkiej Brytanii ten ośmioletni okres rozpoczął bieg w dniu 30 marca 2019 r.

Wdrożenie i stosowanie praw obywatelskich w UE będzie monitorowane przez Komisję, która będzie działać zgodnie z traktatami unijnymi. W Wielkiej Brytanii rolę tę będzie pełnił niezależny organ krajowy. Organ ten otrzyma takie same uprawnienia jak Komisja Europejska, jeżeli chodzi o przyjmowanie i rozpatrywanie skarg od obywateli Unii i członków ich rodzin, prowadzenie postępowań z urzędu i podejmowanie przed brytyjskimi sądami kroków prawnych w sprawach domniemanych naruszeń przez brytyjskie organy administracyjne obowiązków spoczywających na nich na mocy części umowy o wystąpieniu dotyczącej praw obywatelskich.

Wspomniany organ i Komisja Europejska będą się corocznie wzajemnie informowały, za pośrednictwem Wspólnego Komitetu utworzonego na mocy umowy o wystąpieniu, o środkach zastosowanych w celu wdrożenia i egzekwowania określonych w umowie praw obywatelskich. Przekazywane informacje powinny w szczególności obejmować liczbę i charakter rozpatrywanych skarg i wszelkie czynności prawne podjęte w ich następstwie. 

III. Co uzgodniono w kwestiach związanych z wystąpieniem?

Zgodnie z wytycznymi Rady Europejskiej (art. 50) umowa o wystąpieniu ma na celu zagwarantowanie, stosownie do potrzeb, uporządkowanego wystąpienia i zawiera szczegółowe postanowienia niezbędne do zakończenia trwających procesów i wycofywania obowiązujących uzgodnień w szeregu obszarów polityki. 

Towary wprowadzone do obrotu

Umowa o wystąpieniu stanowi, że towary legalnie wprowadzone do obrotu w UE lub w Wielkiej Brytanii przed zakończeniem okresu przejściowego mogą nadal być przedmiotem swobodnego obrotu między tymi dwoma rynkami, zanim dotrą do użytkowników końcowych, bez konieczności modyfikacji produktu lub jego przeetykietowania. 

Oznacza to, że towary nadal znajdujące się w sieci dystrybucji z końcem okresu przejściowego będą mogły dotrzeć do użytkowników końcowych w UE lub Wielkiej Brytanii bez konieczności spełniania jakichkolwiek dodatkowych wymogów dotyczących produktów. Takie towary będzie można również oddać do użytku (jeżeli tak przewidują mające zastosowanie przepisy prawa Unii) i będą one podlegały stałemu nadzorowi ze strony organów nadzoru rynku państw członkowskich i Wielkiej Brytanii.

W drodze wyjątku przemieszczanie żywych zwierząt i produktów pochodzenia zwierzęcego między rynkiem unijnym a rynkiem brytyjskim od końca okresu przejściowego regulować będą mające zastosowanie przepisy stron umowy dotyczące przywozu i kontroli sanitarnych na granicy niezależnie od tego, czy produkty te zostały wprowadzone do obrotu przed końcem okresu przejściowego.

Jest to konieczne ze względu na związane z takimi produktami wysokie ryzyko sanitarne oraz na potrzebę przeprowadzania skutecznych kontroli weterynaryjnych w momencie wprowadzania takich produktów oraz żywych zwierząt na rynek unijny lub brytyjski. 

Ograniczenie zakłóceń w sieciach dystrybucji na koniec okresu przejściowego

Umowa o wystąpieniu zapewnia możliwość dalszego udostępniania na rynku brytyjskim i jednolitym rynku UE – po zakończeniu okresu przejściowego – towarów, które już wprowadzono do obrotu. Reguła ta ma zastosowanie do wszystkich towarów objętych zakresem swobody przepływu towarów zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, takich jak: produkty rolne, produkty konsumpcyjne (np. zabawki, wyroby włókiennicze, kosmetyki), produkty związane ze zdrowiem (produkty farmaceutyczne, wyroby medyczne) oraz produkty przemysłowe, takie jak pojazdy silnikowe, wyposażenie morskie, maszyny, windy, sprzęt elektryczny, wyroby budowlane oraz chemikalia.

Żywe zwierzęta i produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak żywność pochodzenia zwierzęcego, będą jednak musiały spełniać od momentu zakończenia okresu przejściowego warunki określone w unijnych lub brytyjskich przepisach dotyczących przywozu z państw trzecich.

Trwające operacje przemieszczania towarów w kontekście ceł

Jeżeli chodzi o cła, VAT i akcyzę, umowa o wystąpieniu gwarantuje, by towary, których przemieszczanie rozpoczęło się przed wystąpieniem Wielkiej Brytanii z unii celnej UE, mogły dotrzeć do miejsca przeznaczenia na podstawie przepisów unijnych mających zastosowanie w momencie rozpoczęcia przemieszczania. Wraz z zakończeniem okresu przejściowego przepisy UE będą nadal miały zastosowanie do transakcji transgranicznych, które rozpoczęto przed zakończeniem okresu przejściowego, pod względem praw i obowiązków podatników w dziedzinie VAT, takich jak obowiązki w zakresie sprawozdawczości, zapłaty i zwrotu VAT. Takie samo podejście stosuje się w kwestii trwającej współpracy administracyjnej, którą należy zakończyć – łącznie z wymianami informacji rozpoczętymi przed wystąpieniem – zgodnie z obowiązującymi przepisami unijnymi. 

Ochrona praw własności intelektualnej

Umowa o wystąpieniu stanowi, że ochrona przyznana istniejącym unijnym jednolitym prawom własności intelektualnej (prawa do znaku towarowego lub zarejestrowanego wzoru, prawa do ochrony odmian roślin itp.) na terytorium Wielkiej Brytanii zostanie utrzymana. Wielka Brytania będzie chronić wszystkie takie podlegające ochronie prawa jako krajowe prawa własności intelektualnej. Prawa unijne zostaną na potrzeby ochrony w Wielkiej Brytanii automatycznie przekształcone w prawa brytyjskie, bez konieczności ponownego badania oraz bez żadnych kosztów. Zapewni to poszanowanie istniejących praw własności w Wielkiej Brytanii i zagwarantuje niezbędną pewność użytkownikom oraz posiadaczom praw.

UE i Wielka Brytania uzgodniły również, że zbiór istniejących, zatwierdzonych przez UE oznaczeń geograficznych będzie podlegał ochronie prawnej na podstawie umowy o wystąpieniu, o ile i dopóki w kontekście przyszłych stosunków nie zostanie zawarta nowa umowa mająca zastosowanie do tego zbioru oznaczeń geograficznych. Takie oznaczenia geograficzne stanowią obecnie istniejące prawa własności intelektualnej w Wielkiej Brytanii i w UE.

Wielka Brytania zagwarantuje co najmniej taki poziom ochrony istniejącego zbioru oznaczeń geograficznych, jaki ma obecnie zastosowanie w UE. Ochrona ta będzie egzekwowana za pomocą brytyjskich przepisów krajowych.

Traktowanie zatwierdzonych przez UE oznaczeń geograficznych produktów noszących nazwy pochodzenia brytyjskiego (np. „Welsh Lamb”) nie ulegnie w UE zmianie, a zatem będą one nadal podlegały ochronie w UE. 

Ponad 3 tys. oznaczeń geograficznych będzie nadal podlegać ochronie w Wielkiej Brytanii

Ponad 3 tys. oznaczeń geograficznych, takich jak szynka parmeńska, Champagne, Bayerisches Bier, ser Feta, wino Tokaj, Pastel de Tentúgal, Vinagre de Jerez jest obecnie chronionych na mocy prawa Unii jako prawa własności intelektualnej sui generis w całej UE, w tym w Wielkiej Brytanii. Wystąpienie Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej nie spowoduje utraty żadnego z tych praw własności intelektualnej. Jeżeli chodzi o oznaczenia geograficzne, umowa obejmuje chronione nazwy pochodzenia, chronione oznaczenia geograficzne, gwarantowane tradycyjne specjalności oraz określenia tradycyjne w przypadku win. Umowa ta będzie również korzystna w przypadku oznaczeń geograficznych produktów, które noszą nazwy pochodzenia brytyjskiego (np. „Welsh Lamb”): one także uzyskają ochronę w Wielkiej Brytanii na mocy prawa brytyjskiego oraz będą nadal chronione w UE na mocy prawa Unii.

Oznaczenia geograficzne są bardzo ważne dla społeczności lokalnych – zarówno w kontekście gospodarczym, jak i kulturowym. Każde oznaczenie, które podlega ochronie w UE, reprezentuje produkt rolny, spożywczy lub napój głęboko zakorzeniony w tradycji lokalnej, którego ochrona na mocy prawa Unii zapewniła znaczną wartość producentom tego produktu i społeczności lokalnej. Jakość, renomę i inne cechy produktów można przypisać ich pochodzeniu geograficznemu. Ochrona tych produktów pomaga w zachowaniu ich autentyczności, wspiera rozwój obszarów wiejskich i zachęca do tworzenia miejsc pracy w sektorach produkcji, przetwórstwa i innych powiązanych usług.

Trwająca współpraca policyjna i wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych

Umowa o wystąpieniu przewiduje zasady dotyczące wygaszania trwającej współpracy policyjnej i zakończenia toczących się postępowań w sprawach karnych obejmujących Wielką Brytanię. Wszelkie tego rodzaju postępowania należy zakończyć zgodnie z tymi samymi przepisami unijnymi.

Przykłady: jak współpraca policyjna i wymiarów sprawiedliwości będzie przebiegała w praktyce?

Przestępca aresztowany przez Wielką Brytanię na podstawie europejskiego nakazu aresztowania powinien zostać wydany państwu członkowskiemu, które poszukuje tej osoby, nadal zgodnie z zasadami europejskiego nakazu aresztowania.

Podobnie wspólny zespół dochodzeniowo-śledczy powołany przez Wielką Brytanię i inne państwa członkowskie na podstawie unijnych przepisów powinien nadal prowadzić postępowanie.

Jeżeli organ państwa członkowskiego UE otrzyma od Wielkiej Brytanii wniosek o konfiskatę mienia pochodzącego z przestępstwa przed zakończeniem okresu przejściowego, należy tę czynność wykonać zgodnie z obowiązującymi przepisami unijnymi. 

Trwająca współpraca sądowa w sprawach cywilnych i handlowych

Umowa o wystąpieniu stanowi, że w postępowaniach sądowych wszczętych przed zakończeniem okresu przejściowego będzie się nadal stosować prawo Unii dotyczące jurysdykcji krajowej w cywilnych sporach transgranicznych i że w odniesieniu do wyroków wydanych w tych postępowaniach będzie się nadal stosować odpowiednie prawo Unii dotyczące uznawania i wykonywania wyroków. 

W jaki sposób będą traktowane toczące się postępowania sądowe w sprawach między przedsiębiorstwami po zakończeniu okresu przejściowego?

Załóżmy przykładowo, że pod koniec okresu przejściowego przed sądem w Wielkiej Brytanii wciąż toczy się sprawa między przedsiębiorstwem holenderskim a przedsiębiorstwem brytyjskim.

Obowiązek rozpatrzenia tej sprawy przez sąd brytyjski wynika z prawa Unii. Umowa o wystąpieniu stanowi, że po zakończeniu okresu przejściowego sąd brytyjski zachowuje na podstawie prawa Unii właściwość do rozpatrzenia sprawy.

W innym przykładzie – pod koniec okresu przejściowego przed sądem francuskim toczy się postępowanie przeciwko przedsiębiorstwu brytyjskiemu.

Umowa o wystąpieniu stanowi, że po zakończeniu okresu przejściowego prawo Unii dotyczące uznawania i wykonywania wyroków nadal ma zastosowanie w odniesieniu do uznania i wykonania w Wielkiej Brytanii wyroku wydanego przez sąd francuski. 

Wykorzystywanie danych i informacji, których wymiany dokonano przed końcem okresu przejściowego

W okresie członkostwa Wielkiej Brytanii w UE prywatne i publiczne podmioty brytyjskie otrzymywały dane osobowe od przedsiębiorstw i organów administracji z innych państw członkowskich.

Umowa o wystąpieniu stanowi, że po zakończeniu okresu przejściowego Wielka Brytania musi w dalszym ciągu stosować unijne przepisy o ochronie danych wobec tego „zbioru danych osobowych” do momentu, gdy Komisja stwierdzi – w drodze formalnej decyzji, tzw. decyzji stwierdzającej odpowiedni stopień ochrony – że system ochrony danych w Wielkiej Brytanii zapewnia zabezpieczenia ochrony danych, które są „zasadniczo równoważne” zabezpieczeniom unijnym.

Przyjęcie przez Komisję formalnej decyzji stwierdzającej odpowiedni stopień ochrony musi poprzedzać ocena obowiązującego w Wielkiej Brytanii systemu ochrony danych. W przypadku unieważnienia lub uchylenia decyzji stwierdzającej odpowiedni poziom ochrony Wielka Brytania musi zapewnić, aby otrzymane dane podlegały normom ochrony „zasadniczo równoważnym” z normami przewidzianymi w unijnych przepisach o ochronie danych.

Toczące się postępowania o udzielenie zamówień publicznych

Umowa o wystąpieniu gwarantuje pewność prawa w przypadku postępowań o udzielenie zamówień publicznych nierozstrzygniętych przed zakończeniem okresu przejściowego – należy je zakończyć zgodnie z prawem Unii, a więc na podstawie tych samych przepisów formalnych i materialnych, w oparciu o które je wszczęto. 

Euratom

Zgodnie z umową o wystąpieniu i w odniesieniu do wystąpienia Wielkiej Brytanii z Euratomu oraz odejścia od stosowania środków bezpieczeństwa wymaganych przez Euratom Wielka Brytania przyjęła wyłączną odpowiedzialność za dalsze stosowanie zabezpieczeń materiałów jądrowych i za wykonanie międzynarodowego zobowiązania do wprowadzenia systemu środków ochronnych, który zagwarantuje taki sam zakres i taką samą skuteczność jak obowiązujący mechanizm Euratomu. 

Euratom przeniesie na Wielką Brytanię prawo własności sprzętu i pozostałego mienia związanego ze środkami ochronnymi, które znajduje się w Wielkiej Brytanii, i otrzyma z tego tytułu rekompensatę według wartości księgowej.

Unia zwraca również uwagę na to, iż wystąpienie oznacza, że umowy międzynarodowe Euratomu nie będą miały już zastosowania do Wielkiej Brytanii i że Wielka Brytania musi nawiązać w tej kwestii współpracę z partnerami międzynarodowymi.

Prawo własności specjalnych materiałów rozszczepialnych przechowywanych w Wielkiej Brytanii przez podmioty brytyjskie zostanie przeniesione z Euratomu na Wielką Brytanię. Jeżeli chodzi o specjalne materiały rozszczepialne przechowywane w Wielkiej Brytanii przez podmioty z UE-27, Wielka Brytania zgodziła się, by prawa Euratomu nadal obowiązywały (np. prawo do zatwierdzania przyszłej sprzedaży lub przekazywania tych materiałów). Obie strony zgadzają się, że ostateczna odpowiedzialność za wypalone paliwo jądrowe i odpady promieniotwórcze spoczywa na państwie, w którym one powstały, zgodnie z konwencjami międzynarodowymi i przepisami Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej.